Η ΕΠΟΠΟΙΙΑ «ΑΛΜΥΡΟΣ-ΔΙΡΟΣ-ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΣ»
Πιστεύω, και έχω επ’ αυτού αρθρογραφήσει σε πολλές Μανιάτικες εφημερίδες, πως η εποποιία «Αλμυρός-Διρός-Πολυάραβος», πρέπει να εορτάζεται ως ενιαία τρισυπόστατη οντότητα, χωρίς σοβινιστικούς τοπικισμούς και αντιπαλότητες, που ζημιώνουν την ΙΔΕΑ τής Μάνης. Οι τρεις αυτές δοξασμένες Μανιάτικες μάχες, είναι ακριβώς εκείνες που κυρίως έδωσαν το στίγμα, τής, γεωγραφικά και γενεαλογικά ενιαίας περιοχής. Ας μην είναι η αιτία, (ή έστω η αφορμή), διχαστικών εκφάνσεων με περιφρονητικές απολήξεις. Συμβατός προς αυτήν την ιδέα, θα είναι ο λόγος που θα αρθρώσω, με σεβασμό θα υμνήσω τήν Μανιάτικη εποποιία.
Δόξα στο πνεύμα των αρχαίων προγόνων, αιώνιον φωτός πηγήν.
Δόξα στα όπλα ηρώων νέων, που ετίμησαν αυτήν την Γην.
Τoν Φεβρουάριο 1825 ο Ιμπραήμ αποβιβάζει στη Μεθώνη 4,5 χιλ. στρατό, αμαχητί. Θα μπορούσαν να τον συντρίψουν, δυστυχώς όμως οι προσωπικές έχθρες των κυβερνώντων την Ελλάδα, οι ταξικές αντιθέσεις, ο τοπικισμός, τα δάνεια με τις λίρες, είχαν οδηγήσει το Έθνος, στην δυστυχέστερη ίσως περίοδο του Αγώνα, μαινόταν ο δεύτερος εμφύλιος. Ο Ιμπραήμ επωφελείται, και τον Μάρτιο καταλαμβάνει αμαχητί και την Κορώνη. Προβαίνει σε λεηλασίες και σε δηώσεις. Κινείται προς Ναβαρίνο, νικά στο Κρεμμύδι, τα κυβερνητικά στρατεύματα φοβήθηκαν και έφυγαν για τη Ρούμελη. Νέες ενισχύσεις στη Μεθώνη. Καταλαμβάνει την Σφακτηρία, το Παλιόκαστρο, το Νιόκαστρο. Τον Μάιο νικά στο Μανιάκι, σε μία κατάφορα άνιση μάχη. Το λεφούσι που έσερνε, «σκέπαζε όλον τον τόπον, όσον βλέπει το μάτι ανθρώπου». Ο Παπαφλέσσας με 900 που δεν κιότεψαν κι’ έμειναν, μίλησε για Λεωνίδια μάχη. Από τους εκατόν είκοσι Μανιάτες με τον Πιέρρο Βοϊδή, δεν έφυγε ούτε ένας. «Πάμε στα ταμπούρια μας, και όποιος θα μείνει γιαμά, ας ακούει των γυναικών τα μοιρολόγια». Οι περισσότεροι έπεσαν· κι’ ο Παπαφλέσσας, κι’ ο Βοϊδής. Το Μανιάτικο ταμπούρι, το πιό δυνατό, κράτησε ως το τέλος. Οι Μανιάτισσες πολλούς μοιρολόγησαν. Πλάι στις Θερμοπύλες, πλάι στην Αλαμάνα,.. το Μανιάκι.
Πριν προχωρήσει προς Τρίπολη, καταλαμβάνει την Κυπαρισσία, την Καλαμάτα, τις Κιτριές, τον Αλμυρό. Δεν ήταν έτοιμος ακόμη, δεν τόλμησε να μπει στη Μάνη. Τον Ιούνιο στην Πολιανή-Τραμπάλα-Βέρβενα,..άρχοντας στην Τρίπολη. Κινείται προς Ναύπλιο, στους Μύλους βρήκε αντίσταση, πάει στο Άργος, φοβάται όμως το πάθημα τού Δράμαλη, καίει το Άργος και γυρίζει στην Τρίπολη. Στο Ναβαρίνο κι΄ άλλες ενισχύσεις. Τον Ιούλιο καίει την Αλωνίσταινα και τη Μαγούλιανη. Τον Αύγουστο αιχμαλωτίζει 800 γυναικόπαιδα στο Κυπαρίσσι, καίει Φιλιατρά, Γαργαλιάνους, Λαγουδίτσα. Τον Οκτώβριο ξεκινά γιά το Μεσολόγγι, για να αντικαταστήσει τον Κιουταχή, με εντολή του Σουλτάνου. Τέτοια φήμη στρατηλάτη είχε αποκτήσει. Στην διαδρομή φωτιά στον Πύργο και στη Γαστούνη, σφαγή στο Χλομούτσι, στην Ανδραβίδα, στα Λεχαινά. Τέλη Δεκεμβρίου φθάνει στο Μεσολόγγι και το πολιορκεί σκληρότερα από τον Κιουταχή. Τον Απρίλιο η ηρωική έξοδος. Γυρίζει στον Μοριά, καμένη γης και όλεθρος, Καστράκι Καλαβρύτων, Αγ. Λαύρα, Μέγα Σπήλαιο, Κερπινή, Ανδρίτσαινα, φθάνει στη Μεθώνη. Τον ενδιαφέρει η Μάνη. Στις 29 Μαϊου στέλνει «μπουγιουρντί» στούς Μανιάτες, προσκύνημα, άλλως δέν θα αφήσει «μήτε ίχνος οσπιτίου». Είχε μείνει μόνο η Μάνη, και θέλησε να τελειώσει και με αυτήν. Πίστευε πως η κατάκτηση αυτού του άγριου τόπου, που ο πληθυσμός μετριέται με τουφέκια, και που, επί τόσους αιώνες άπαρτος έμεινε, θα ήταν η ολοκλήρωση τής εκστρατείας του. Βιάζεται να τον υποτάξει. Τον είχαν μεθύσει, οι τόσες επιτυχίες του. Γι΄ αυτό τις απαρίθμησα, για να φανεί ποίον αντίπαλον ευτέλισε, μία μικρή γη Μάνη. Οι Μανιάτες έδωσαν το δικό τους «Μολών Λαβέ», απαντούν πως τον περιμένουν «με όσες δυνάμεις θελήσει». Ο Ιμπραήμ οργίζεται, και ξεκινάει να κάψει τα «οσπίτια», και να σφάξει, κάμνοντας περίπατο, όπως νόμιζε. Δύο φορές προσπάθησε, μία από την δυτική κλιτύ του Ταϋγέτου, και μία από την, ανατολική. Απέτυχε και στις δύο.
(Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σημειώσω, πως στο τεράστιο έφιππο άγαλμα του Ιμπραήμ, που είδα στο προαύλιο τού Πολεμικού μουσείου του Καϊρου, είναι καταγραμμένες όλες οι νίκες του, και το Μεσολόγγι. Πουθενά όμως, ο Αλμυρός, ο Διρός, ο Πολυάραβος).
Η 1η εκστρατεία, 21 έως 24 Ιουνίου 1826 στον άξονα «Αλμυρός-Διρός», ξεκίνησε με έναν υπερόπτη Ιμπραήμ, μεθυσμένο από τη δόξα του. Στις 21 Ιουνίου, οι Μανιάτες ταμπουρώνονται στη «Βέργα», περίπου 3.000, μαζί και Μεσσήνιοι, με αρχηγούς, τον Αναστάση Μαυρομιχάλη, τον Κατσάκο, τον Κουμουνδουράκη, τον Τρουπάκη, τον Γρηγοράκη, τον Πιερράκο και άλλους. Ο Ιμπραήμ με παραπλάνηση προσπαθεί να αποτρέψει την οχύρωση, ο στόλος βομβαρδίζει τα παράλια από Τραχήλα μέχρι Κιτριές. Αποτυγχάνει. Την επομένη στέλνει τον Κεχαγιά με 7 χιλ. πεζούς και ιππείς να σαρώσει την βέργα. Πίσω όμως από την βέργα στέκονταν τα χαλύβδινα τείχη της Μάνης. Δέκα γιουρούσια, δέκα ώρες, μέχρι αργά το απόγευμα. Τότε, ένα τμήμα από τα Σκυφιάνικα με προώθηση ερπυσμού βρίσκεται στα νώτα των αιγυπτίων και προκαλεί πανικό και φυγή, οι αιγύπτιοι έχασαν πάνω από τρακόσους, ούτε 10 οι Μανιάτες. Με την βοήθεια Γάλλων αξιωματικών ο Ιμπραήμ καταστρώνει σχέδιο μεγαλοφυές Ναπολεόντειας σύλληψης, κατά το αξίωμα τής Πολεμικής Τέχνης, «εκ του ισχυρού προς το ασθενές», ήτοι, πρώτον, απόβαση στον Διρό με διττό στόχο την κατάληψη τής ευάλωτης πλέον Μέσα Μάνης, της οποίας το αξιόμαχο δυναμικό είναι συγκεντρωμένο στην Βέργα, και την εξασθένηση τής Βέργας από φόβο γιά τις οικογένειες τους. Και δεύτερον, εγκλωβισμός τής Βέργας σε θανάσιμη τανάλια με μετωπική επικέντρωση δυνάμεων εμβολισμού διάνοιξης ρήγματος στο χαμηλό τμήμα, και με εκ των νώτων προσβολή τών αμυνομένων από αποβατικό άγημα όπισθεν των γραμμών.
Στις 23 Ιουνίου, με μία συνδυασμένη επιχείρηση, χτυπούσαν την Βέργα, και αποβιβάζονταν στον Διρό.
Στη Βέργα γρήγορα ανασχηματίσθηκαν, απώθησαν και καταδίωξαν τον εχθρό μέχρι την Αγία Σιών. Ένα τελευταίο γιουρούσι την επομένη κατά της Βέργας ξεψύχησε πριν καλά γεννηθεί, γλίτωσαν μάλιστα την ολοκληρωτική σφαγή από νυκτερινή επιδρομή στο στρατόπεδο τους, που οι Μανιάτες σχεδίαζαν,.. κάτι υποψιάστηκαν και έφυγαν πίσω από τον Νέδα. Η Βέργα δικαιούται μία θέση, στον πα-γκόσμιο κατάλογο σημαντικών μαχών. Ως Στρατηγικός Ελιγμός επιλογής τού πεδίου της μάχης, που οι Μανιάτες, ανά-γκασαν τον εχθρό να αποδεχθεί, και ως τακτική μάχης, με την εύ-καμπτη δομή τού σχεδίου, στην εκ δεξιού υπερκέ-ραση, και στην, άμ-εση ενίσχυση τού αριστερού, η οποία ανέ-στρεψε τον αιφνιδιασμό της εχθρικής επίθεσης, σε άντεπιθετική καταδίωξη.
Στον Διρό βρισκόταν η γρανιτένια ψυχή της Μανιάτισσας με το δρεπάνι της και με τις τρομερές κραυγές της, αλλά και το κουράγιο των γερόντων και των ιερέων. Ξημερώματα αποβιβάστηκαν περίπου 1500. Οι ιερείς σήμαναν τις καμπάνες, μαζεύτηκαν κάπου 600 με ό,τι εύρισκαν για όπλο. Στα απόκρημνα άκρα οι άνδρες, κυρίως γέροντες, στο κέντρο οι γυναίκες. Πρώτες όρμησαν χτυπώντας εκ του συστάδην με τα αγχέμαχα δρεπάνια τους, με τόση ορμή, με τέτοιες κραυγές, στις οποίες σεκόντο έκαναν οι γέροντες, που οι αιγύπτιοι κάτω από πρωτόγνωρη κατάσταση, αλλόφρονες και πλήρως αιφνιδιασμένοι, τρέπονται σε φυγή ποδοπατούντες & ποδοπατούμενοι. Οι γέροντες κλείστηκαν σε πύργους. Στην Αρεόπολη από τον πύργο Πικουλάκη χτύπησαν με πυροβόλο, έκαμαν και έξοδο, φοβήθηκαν οι αιγύπτιοι και υποχώρησαν. Υποχώρησε και το ασκέρι προς Χαριά και Πύργο υπό τα συνεχή πυρά από τους πύργους, τούς καταδίωξαν, άνδρες, γυναίκες, ακόμη και παιδιά, με τους ιερείς επικεφαλής, τούς προκάλεσαν μεγάλες απώλειες. Ο Ιμπραήμ λυσσά, ξαναδοκιμάζει την επομένη, γιά κακή του όμως τύχη έρχονται 300 με τον Γιώργη Μαυρομιχάλη , που πήγαιναν στον Αλμυρό και ανέστρεψαν πορεία. Η σφαγή πήρε τρομερές διαστάσεις, πάνω από τους μισούς χάθηκαν. Οι γυναίκες άνδρες γεγόνασιν. Η Πανώρια Βοζίκη, με το δρεπάνι της θέρισε τα κεφάλια δύο τούρκων, που είχαν συλλάβει τον γέρο πατέρα της. Αλλά και μία άλλη που ρίχθηκε στη θάλασσα και έσυρε έξω τον αιγύπτιο που πήγαινε να τις ξεφύγει, σκοτώνοντάς τον για το κακό που έπαθε, από το κάψιμο των σπαρτών.
Ο Ιμπραήμ ντροπιασμένος πηγαίνει στην Τρίπολη. Προσωρινή είπε ήταν η αποτυχία. Ετοιμάζεται να ξανάρθει. Τέλη Ιουλίου ξεκινά από την Τρίπολη με τρεις φάλαγγες, περνά από την Κυνουρία, κατέρχεται τον Πάρνωνα, λεηλασίες, σφαγές, καταστροφές, τίποτα όρθιο. Άγ. Πέτρος, Καστρί, Άγιαννης, Μελιγγού, Άστρος, Πραστός, Κρεμαστή, Βρονταμάς. Η Κρεμαστή πολιορκήθηκε τρεις μέρες, χωρίς νερό, χωρίς τροφή, οι περισσότεροι προτίμησαν τον γκρεμό. Όμως στον Βασαρά λαχτάρισαν από τους Νικηταρά-Πλαπούτα-Γενναίο Κολοκοτρώνη, εγκατέλειψαν μάλιστα 300 αιχμαλώτους και 1.200 γιδοπρόβατα. Μέσα Αυγούστου μαζεύονται στον Μυστρά. Ο Ιμπραήμ δεν χασομερά στο Κάστρο του Μυστρά, το αφήνει, δεν το καίει, τον καίει η Μάνη. Ένας μικρός πύργος στο Μεχμέτμπεη (στα Χανια της Τάραψας) τον παρενοχλεί, ορμά, οι τριάντα κι’ ο παπάς που ήταν μέσα του αντιβγήκαν επί μέρες, τινάζει τον πύργο με λαγούμι, με τα σπαθιά τους άνοιξαν δρόμο, τρείς… τους πήρε μαζί του ο πύργος.
Στις 21 Αυγ. 1826 αρχίζει η δεύτερη εκστρατεία κατά της Μάνης, στον άξονα «Μυστράς-Πολυάραβος», και πεθαίνει (τόσο αυτή, όσο και κάθε σκέψη επανόδου), στις 28 Αυγ. Ανεβαίνει τα Μπαρδουνοχώρια, στην Αναβρυτή, από το διάσελο στην Κακιά Σκάλα, στη ράχη τού Ταϋγετου, ατενίζει τον κακοτράχαλο μισητό τόπο της Μάνης. Αρχίζει να κατηφορίζει στα εξωχώρια, ήθελε μέσω Καρδαμύλης να αιφνιδιάσει τους Μανιάτες από δυτικά. Συναντά ισχυρή αντίσταση, ανακόπτεται, οπισθοχωρεί, στο Σορό και στην Κακιά Σκάλα το τελικό χτύπημα, τον αναγκάζουν να αναστρέψει πορεία. Ίσως και να θυμήθηκε το πάθημα Τουρκαλβανών στην Ανδρούβιστα περίπου πριν ένα αιώνα, για το οποίο ο Νηφάκος με κάποια δικαιολογημένη υπερβολή λέει «ο ένας κόβει εκατό, οι εκατό χιλίους, και τους ανεμοσκόρπισαν, τους έκαμαν αθλίους». Οι Γάλλοι σύμβουλοί του, ιδίως ο συν/ρχης Σελβ, που τούρκεψε κι΄ έγινε Σαλιμάνμπεης, ίσως τού μίλησαν για τον Αννίβα και τον Ναπολέοντα που διέβησαν τα Λευκά Όρη, κι’ ήθελε κι’ ο ίδιος να αιφνιδιάσει τους Μανιάτες διελαύνοντας τον Ταϋγετο. Τρομάρα του. Επιστρέφει στο Μεχμέτμπεη και με δύο φάλαγγες ακολουθεί την ανατολική κλιτύ του Ταϋγέτου. Η μία φάλαγγα προελαύνει προς Μέσα Μάνη, περνά τον Πασαβά, στην διάβαση «Μανιάκοβα-Λαγκάδα» περίμεναν 300 με τον Κοσονάκο και τον Γιώργη Μαυρομιχάλη, καταφθάνει κι’ ο Κατσάκος μ’ άλλους τόσους και χτυπά απ’ τα νώτα, οι αιγύπτιοι πανικοβάλλονται, τρέπονται προς Πασαβά-Γύθειο. Η δεύτερη φάλαγγα με τον ίδιο τον Ιμπραήμ, αφού λαφυρολόγησε την περιοχή Κροκεές-Έλος, φθάνει στο Γύθειο και αρχίζει να ανηφορίζει την ορεινή διαδρομή τού Μαλευρίου, Αρχοντικό, Άγ. Νικόλαος, Πολυάραβος, κι’ από εκεί Κρυονέρι, Οίτυλο, Κελεφά, Αρεόπολη. Η Μάνη ολόκληρη στα πόδια του. Χρειάζεται οδηγό, βρίσκει κάποιον, μία νέα Ανόπαια οδός. Στέλνει μαζί του 6 χιλ. ως εμπροσθοφυλακή. Στην Δεσφίνα σκόνταψε. Ο πύργος του Θόδωρου Σταθάκου έκλεινε το δρόμο, ζούσε εκεί με τη γυναίκα του, τα δυό του παιδιά και έναν υπηρέτη, την ημέρα εκείνη βρίσκονταν και μερικοί συγγενείς. Ο οδηγός συγγένευε μαζί του και προσπάθησε να διαπραγματευθεί, ο Θόδωρος προσποιείται πως δέχεται, ο οδηγός πλησιάζει με δύο αιγύπτιους, τους σκότωσαν με μπαταριές. Αμύνθηκαν στον πύργο ηρωικά επί ώρες, τον χτύπησαν όμως με πυροβόλο και τον πυρπόλησαν.
Θεόδ. και Κυρ. Σταθάκος - Δημ. Πουλάκος - Γεώργ. Ψευτολάκος – Ευστάθ. Κυριάκος - Γυναικόπαιδα.
Η Πατρίδα υποκλίνεται-Πρέπει.
Η καθυστέρηση έδωσε χρόνο να προστρέξουν ενισχύσεις, Ηλίας Τσαλαφατίνος, Παναγ.-Γιώργ.-Νίκος Γιατράκος, Γιώργης και Κων/νος Μαυρομιχάλης, Ηλίας Κατσάκος, μαζεύονται πάνω από χίλιοι άνδρες και γυναίκες, ταμπουρώνονται στον Προφήτη Ηλία, στην είσοδο τής στενωπού Δερβένι-Φούρκα, στο Σταβροπυργάκι. Πλησιάζει ένα τμήμα ανιχνευτών, σε απόσταση βολής το καλωσορίζουν, δύο γλύτωσαν, τα μαντάτα στον διοικητή τους Χουνσήμπεη. Αυτός διατάσσει μαζική επίθεση «εφ’ όπλου λόγχην», όμως, μετά τις εύστοχες μπαταριές που δέχτηκαν, την επίθεση την έκαμαν με όπισθεν. Ανασυντάσσονται, νέα επίθεση, νέα απόκρουση. Ο Χουνσήμπεης φοβάται την οργή τού Ιμπραήμ, είχε φθάσει μεσημέρι, τρίτη έφοδος, πάση δυνάμει τώρα, μάχη σώμα με σώμα. Δεν άντεξαν οι αιγύπτιοι, σκόρπισαν κυνηγημένοι. Ο Ιμπραήμ ρίχνει στην μάχη κι΄ άλλες μονάδες. Εφαρμόζει τον γνωστό Ναπολεόντειο ελιγμό: «κατά μέτωπον απασχόληση, και έκ του πλευρού υπερκέραση», ένα συγκρότημα πεζικού θα απασχολήσει τους Μανιάτες μετωπικά σε επίθεση παραπλάνησης, την ώρα που ένα άλλο συγκρότημα πεζικού και πυροβολικού θα εκτελέσει υπερκέραση εκ του δεξιού προς Κουρκουτσίλι, με στόχο την κατάληψη του υψώματος 1037. Ένα τρίτο συγκρότημα εφεδρεία. Ο ελιγμός του Άουστερλιτς…. Μόνο που ο Ιμπραήμ δεν ήταν Ναπολέων. Τα πυροβόλα άργησαν να μετακινηθούν, πήγαν στη θέση τους στις 7 το απόγευμα. Η επίθεση ξεφούσκωσε, το σχέδιο απέτυχε. Η νύχτα διέκοψε τη μάχη. Οι Μανιάτες χωρίς να έχουν επιτελικά πτυχία και στρατιωτικούς συμβούλους (ήταν οι ίδιοι) προέβησαν σε τακτικό ελιγμό υποχώρησης σε ευνοϊκότερη θέση άμυνας, πήγαν νυχτιάτικα και με πάσαν μυστικότητα στην Λάκκα Στεφανάκου, στην έξοδο τής στενωπού Δερβένι-Φούρκα. Στις 4 το πρωί οι αιγύπτιοι δεν είχαν αντιληφθεί ακόμη πως οι Μανιάτες έλειπαν, επιτέθηκαν στους βράχους, σαν τον Δον Κιχώτη στους ανεμόμυλους. Ο Ιμπραήμ διατάσσει το μικτό συγκρότημα πεζικού-πυροβολικού να εκβιάσει τη στενωπό και να καταλάβει το χωριό Πολυάραβος. Η εμπροσθοφυλακή αποδεκατίσθηκε. Οκτώ το πρωί. Ο Οσμάνμπέης ξανά στην επίθεση με όλη τη δύναμη και με υποστήριξη πυροβολικού. Οι οβίδες δεν εύρισκαν τους Μανιάτες, μόνο κρότο έκαναν, οι Μανιάτες τους χλεύαζαν, και τους προκάλεσαν βαριές απώλειες, τους ανάγκασαν σε υποχώρηση. Αναλαμβάνει την άμεση διοίκηση ο ίδιος ο Ιμπραήμ. Εντοπίζει το μονοπάτι Στενοδιάβατα που οδηγούσε στη Λάκκα Στεφανάκου στο αριστερό πλευρό των αμυνομένων. Το μεσημέρι εξαπολύει μετωπική επίθεση παραπλάνησης στο Δερβένι-Φούρκα, και στέλνει τον Χουνσήμπέη στα Στενοδιάβατα. Είναι πρόδηλο πως τα σχέδια μάχης ήταν Γαλλικής-Ναπολεόντειας φιλοσοφίας, αν δεν είχε Μανιάτες απέναντι του, οι επιτυχίες του θα συνεχίζονταν. Ο ελιγμός απέτυχε, η πορεία στα Στενοδιάβατα βράδυνε και έγινε αντιληπτή από τους Μανιάτες, νύχτωσε. Δεύτερη τακτική υποχώρηση, και οχύρωση των Μανιατών στο χωριό Πολυάραβος, κάτω από τον επιβλητικό όγκο Ζίζιαλι με 1469 μέτρα ύψος. Ήλθαν ενισχύσεις, έγιναν όλοι 2.000. Το ηθικόν τους ακμαιότατον. Οι αιγύπτιοι καταπονημένοι, αποθαρρημένοι, διψασμένοι. Ο Ιμπραήμ ήθελε όμως τη Μάνη, χωρίς αυτήν η Επανάσταση ζούσε,… το έργο του χαμένο.
Τελευταία μάχη, 28 Αυγούστου. Μετωπική επίθεση ο κύριος όγκος του στρατού,.. κομάντος από την ανατολική κλιτύ τής Ζίζιαλι προς Άγιο Βλάση και αιφνιδιασμός τού αριστερού των αμυνομένων. Ένα ακόμη σχέδιο αξιοσημείωτο. Οκτώ το πρωί εκδηλώθηκε η επίθεση, με πολύ αργό ρυθμό, στις 11 βρίσκονταν σε απόσταση βολής. Η μάχη γρήγορα άρχισε να κλείνει υπέρ των Μανιατών. Ο Ιμπραήμ παροτρύνει, απειλεί, ενεργοποιεί τις εφεδρείες του, στις 2 μετά το μεσημέρι κάτι είχαν καταφέρει. Οι Μανιάτες αποφάσισαν να δώσουν τέλος. Μετά από ομοβροντίες πυκνών πυρών που ανέκοψαν την προώθηση, σαν αετοί αντεπιτέθηκαν, «η Παναγιά μαζί μας», και έτρεψαν σε φυγή τον εχθρό, τον καταδίωξαν μέχρι τον Προφήτη Ηλία. Οι κομάντος, (ο Αλλάχ να τους κάμει κομάντος), το έβαλαν στα πόδια πανικόβλητοι.
Ελένη Αναειπόνυφη, μιά ηρωίδα, ανηφόριζε με δυσκολία την πλαγιά, έχοντας αγκαλιά τα δυό μωρά της, η ζώνη της μισολυμένη, ένας αιγύπτιος την τράβηξε. Η Ελένη είχε δέσει τις οικονομίες της εκεί, απόθεσε στο έδαφος τα δυό παιδιά και άρπαξε τον κόμπο. Πιο δυνατός την τράβηξε στην κατηφόρα ο αιγύπτιος. Αφήνει τότε εκείνη απότομα το άκρο, κι’ ανάσκελα ο αράπης, πριν καταλάβει τί συνέβη, την ξιφολόγχη του η Ελένη κάρφωσε στο στήθος του.
Ο Ιμπραήμ προσπαθεί για νέο γιουρούσι, μιλάει για τις νίκες του, Μεσολόγγι, Μανιάκι, Τρίπολη, αρνούνται, απαντούν πως θα χαθούν όλοι. Οι τρομεροί πολεμιστές - γιά τους μή Μανιάτες φυσικά - επιδόθηκαν σε αγωνιώδη φυγή επιβίωσης, οι δυστυχόμοιροι που βρήκαν στο δρόμο τους Μανιάτες. Πάνω από 1100 οι νεκροί τους. Εικοσιοκτώ από ‘δώ. Η τρίτη ταπείνωση τού Ιμπραήμ, από τους Μανιάτες. Πάλι ντροπιασμένος. Πριν πάει στην Τρίπολη ήθελε να μετριάσει την ντροπή του με κάποια νίκη, στη Μονεμβάσια τιμωρεί τους Έλληνες που εκπόρθησαν το κάστρο.
Η Μάνη ευτέλισε το γόητρο που είχε αποκτήσει ο Ιμπραήμ, εκείνο τού «στρατηλάτη». Ήταν ένας καλός στρατηγός, μία ισχυρή φυσιογνωμία, όμως δεν μέτρησε όσο έπρεπε σωστά τους Μανιάτες. Δεν τον δίδαξε η καταστροφή του Αλή Βούμικου το 1481 στα υψώματα του Οιτύλου. Ούτε του Σερασκέρη της Πελοποννήσου Ισμαήλ πασά το 1686 στο Κάστρο της Κελεφάς. Ούτε του Χατζή Οσμάν με Τουρκαλβανούς το 1770, όταν προσπάθησε να εισέλθει στη Μάνη από τις ίδιες διαδρομές και μαζί με τα 2/3 του στρατού του έχασε και ο ίδιος τη ζωή του, πληρώνοντας για τη σφαγή των 70 Μανιατών στον πύργο των Καλκάνηδων στο Σκουτάρι, καθώς και για την κατακρεούργηση τριών γερόντων πρεσβευτών. Όταν τα ιερά και τα όσια κινδυνεύουν, το μεγαλείο τής ψυχής γιγαντώνεται, και μαζί του γιγαντώνεται η δύναμη και η θέληση.
Μετά τις συνεχόμενες αυτές νίκες αναθαρρεύει όλη η επαναστατημένη Ελλάδα και έχει επιτυχίες. Η επική αυτή τριλογία της Μάνης δικαιούται περίοπτη θέση στην στρατιωτική Ιστορία. Δυστυχώς όμως η πρωτεργάτις και στήριγμα της Επανάστασης -τουλάχιστον στη στεριά - υπέστη και υφίσταται άδικη μεταχείριση. Η αξιοσύνη προκαλεί φθόνο.
Τον Φεβρουάριο 1830, οι μεγάλες Δυνάμεις ανακηρύσσουν την Ελλάδα ανεξάρτητο κράτος, ύστερα από 1976 χρόνια υπό το καθεστώς τριών διαδοχικών αυτοκρατοριών, την ήπια Ρωμαϊκή και Βυζαντινή επικυριαρχία, και την επαχθή Οθωμανική καταπίεση 377 χρόνων Τουρκικού ζυγού, πλην Μάνης. Το έθνος όμως των Ελλήνων, ποτέ δεν έπαψε να υπάρχει. Παρά τα λάθη του, διατρέχει τούς αιώνες και ανθίσταται. Υπερήφανο για το παρελθόν του, μορφώνοντας το, προς κρίση από την Ιστορία, παρόν του, και χαράσσοντας το μέλλον του. Μαζί όμως με την υπερηφάνεια που εκδηλώνομε στις επετείους, ας προτρέπομε τους εαυτούς μας και γιά αυτοκριτική. Η ψυχή μας είναι Ελληνική. Και ως τηλαυγής φάρος, το Ελληνικό διαχρονικό ιδεώδες, να μας φωτίζει όπου κι’ αν βρεθούμε ενταγμένοι, συνεχίζοντας την ιστορική μας πορεία στα πλαίσια των εκάστοτε διαμορφούμενων συγκυριών, έχοντες όμως πάντα κατά νουν, ότι, αν υστερήσομε Εκείνων, των οποίων το όνομα, το πνεύμα, και τους άθλους επικαλούμεθα, δύσκολα θα δυνηθούμε να αντικρούσομε τους ελλοχεύοντες πολλούς ζηλωτές, στην προσπάθεια τους να μας χαρακτηρίσουν ως αχθοφόρους τού ονόματος τών μεγάλων μας προπατόρων.
Και εμείς, οι απόγονοι αυτών των ηρώων, του Αλμυρού, του Διρού, του Πολυάραβου, επιγνώμονες τών θυσιών τους, των άθλων και των επιτευγμάτων τους, και έμπλεοι συναισθημάτων δίκαιης έπαρσης, με σεβασμό να συνειδητοποιούμε την κληρονομιά που μας άφησαν, και να πορευόμαστε όπως Εκείνοι, από το Πάνθεον των εκλεκτών όπου βρίσκονται, να μας βλέπουν θα ήθελαν, ως άξιους τους, και καλύτερους, «άμες δε γ’ εσόμεθα πολλώ κάρρονες».
Υπερήφανα ας αναφωνήσομε, «Ζήτω το Έπος του ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΥ», «Ζήτω η ΜΑΝΗ».
Αχιλ. Σ. Ξανθουλέας
Αξ/κός ε.α – Πολιτ. Μηχανικός – τ. Τομεάρχης ΔΕΗ

ΔΗΜΟΣ ΜΑΝΗΣ ;
Παιδί το περιβόλι μου που θα κληρονομήσεις
Όπως το βρεις κι’ όπως το δεις να μη το παρατήσεις
Σκάψε το ακόμα πιο βαθιά και φράξε το πιο στέρεα
Και πλούτισε τη χλώρη του και πλάτυνε τη γη του
Κι΄ακλάδευτο όπου μπλέκεται να το βεργολογήσεις
Και να του φέρνεις το νερό το αγνό της βρυσομάνας
Κ. Παλαμάς
Την γη που κληρονόμησες απ΄ τους προγόνους σου
Να την κατέχεις αν δείξεις πως τ’αξίζεις
Γκαίτε
Και εμείς, οι απόγονοι αυτών των ηρώων, του Αλμυρού, του Διρού, του Πολυάραβου, επιγνώμονες των θυσιών τους, των άθλων και των επιτευγμάτων τους, και έμπλεοι συναισθημάτων δίκαιης έπαρσης, με σεβασμό να συνειδητοποιούμε την κληρονομιά που μας άφησαν, και να πορευόμαστε όπως Εκείνοι, από το Πάνθεον των εκλεκτών όπου ευρίσκονται, να μας βλέπουν θα ήθελαν, ως άξιους τους, και καλύτερους.
Από τον πανηγυρικό στον Αλμυρό (22.06.08) και στον Πολυάραβο (15.08.08)

Αρκεί η επίκληση του ονόματος τών προγόνων μας σε κάθε περίπτωση αιτήματος μας, χωρίς αντίστοιχες (δεν χρειάζεται να είναι πολεμικές-αχρείαστες, αλλά αν..) σημερινές περγαμηνές; Είμαστε ευχαριστημένοι από τον βίο και πολιτεία μας των τελευταίων δεκαετιών; Αντέχομε την ιστορία μας (όχι εν λόγοις και κομπασμοίς μόνον); Η υλιστική «βελτίωση» της ζωής μας είναι βελτίωση; Και είναι συμβατή με τη γή μας και αποδεκτή από τη γη μας;
Ζητάμε ενιαία Μάνη. Τι εννοούμε; Ενιαία την Ιδέα της Μάνης με κοινές προσπάθειες διατήρησης της ιστορικής μνήμης, κοινές προσπάθειες στην ιστορική πορεία, κοινές προσπάθειες προόδου που σέβονται τον τόπο και την ιστορία του, που να είναι αντικατόπτρισμα της μανιάτικης μας ψυχής, της καθαρής και ανόθευτης καταγωγής μας, της σύμφυτης με την ύπαρξη μας γονιδιακής συνέχειας;
Και αυτό το εκδηλώνομε π.χ. με την αδυναμία μας (ή κάτι άλλο;) να οργανώσομε μία κοινή εορτή απότισης φόρου τιμής γιά τις νίκες κατά του Ιμπραήμ; Οι τρεις δοξασμένες μάχες, στον Αλμυρό, στον Διρό, στον Πολυάραβο, είναι εκείνες που κυρίως έδωσαν το στίγμα της γεωγραφικά και γενεαλογικά ενιαίας περιοχής. Και σήμερα γίνονται η αιτία (ή μήπως η αφορμή;) διχαστικών εκφάνσεων με περιφρονητικές απολήξεις.
Το εκδηλώνομε μήπως με τις απαιτητικές μέσω πολεμικών ιαχών «μαζώξεις» κατά των, υπό προϋποθέσεις χρήσιμων, ανεμογεννητριών, που όμως σε ανεξέλεγκτα χέρια πράγματι προκαλούν άσχημες συνέπειες, π.χ. κακότεχνους δρόμους, και εμείς ξεκοιλιάζομε τη γη με δρόμους προς τα οικοπεδοφέρνοντα αγροτεμάχια μας πετώντας στην πλαγιά τα μπάζα; (Τον Αύγουστο στο μνημείο του Φτέρη στην πενιχρή συγκέντρωση γιά τις ανεμογεννήτριες ακούστηκαν φωνές ιερής αγανάκτησης για την επαπειλούμενη ζημιά του ιερού τοπίου. Και σε ελάχιστη απόσταση, στον μεν δρόμο προς Αρεόπολη στο πρανές προς τη θάλασσα τα σκουπίδια miserabile visu, στο δε πρανές του Αγ.Ηλία δεξιά προς Σταυρό, η γη ξεκοιλισμένη από την κατασκευή του δρόμου στο βουνό, οι ανεμογεννήτριες δεν θα άφηναν τίποτα χειρότερο).
Υμνούμε την άγια γη της Μάνης και την παραγεμίζομε με κτίσματα, όχι σπάνια, αταίριαστα προς την αγνή πρωτογενή αρχιτεκτονική της περιοχής, συχνά θλιβερές απομιμήσεις επιδειξιομανίας και νεοπλουτισμού.
Σωροί από σκουπίδια «στολίζουν» τις εισόδους και τα πρανή των δρόμων πολλών οικισμών (παράγομε πολιτισμό;). Κάποιος τουρίστας που το καλοκαίρι περιδιάβηκε τη Μάνη με ρώτησε που είναι το χωριό μου, και όταν κατάλαβε είπε «Αα… αυτό με τα πολλά σκουπίδια στο δρόμο..».
Οι θάλασσες και οι ακτές δεν είναι υπόδειγμα καθαριότητος, και δεν φταίνε μόνο τα διερχόμενα στα ανοικτά πλοία. Ούτε συνιστά δικαιολογία πως έτσι είναι και αλλού, γιατί εμείς κραυγάζομε πως είμαστε οι καλύτεροι. Όταν πρόκειται για ευρώ, φοβάμαι πως ξεχνάμε την άγια γη.
Μήμως όμως ζητάμε απλά διοικητική ένωση της Μάνης; Αντιλαμβανόμαστε όλοι-είμαι βέβαιος-πως δεν είναι λειτουργική για τους κατοίκους, εν γένει, λύση, όποια κι’ αν είναι η πρωτεύουσα (Γύθειο-Αρεόπολη-Καρδαμύλη). Οι δυσκολίες πρόσβασης στη Δημόσια Διοίκηση θα είναι μεγαλύτερες και πιο χρονοβόρες από την περίπτωση πλειόνων του ενός Δήμων. Και δεν θα ήθελα να ακουστεί επιχείρημα περί κομπιούτερ κλπ. Ασχολούμαι με αυτούς συστηματικά από το 1985 και σε πρώιμο στάδιο από το τέλος της 10ετίας του ’60. Διευκολύνουν «en masse» αν συνιστούν τόσο κοινό εργαλείο όσο και το τηλέφωνο, πράγμα που πόρρω απέχει από την πραγματικότητα. Εξ΄ άλλου υπάρχουν όχι λίγες περιπτώσεις που απαιτούν προσωπική παρουσία. Δεν είναι όμως μόνον αυτό, κυρίως είναι η νοοτροπία της Δημόσιας Διοίκησης (αλλά και των πολιτών, ο Πλάτων στην Πολιτεία (στίχος 426) γράφει «οι πολιτικοί είναι αυτοί που είναι γιατί οι πολίτες είναι αυτοί που είναι. Φτιάξτε καλούς πολίτες για να έχετε καλούς πολιτικούς»).
Ας μην κάμνομε πως δεν προβλέπομε τον εμφύλιο που θα ξεσπάσει, τις υπόγειες, εκρηκτικές ίσως, διαδρομές που θα δρομολογηθούν, εν ονόματι της ιστορίας (ερμήνευε συμφερόντων) για την πρωτεύουσα. Μία ενιαία διοικητικά Μάνη θα εμφανίσει τα πολλά και πολλαπλά μικρότερα και μεγαλύτερα προσωπικά και ομαδικά συμφέροντα, τα οποία θα αμαυρώσουν την Ιδεώδες της Μάνης, θα φθείρουν συνειδήσεις, θα ενθαρρύνουν τη διαπλοκή.
Η Μάνη είναι ΙΔΕΑ, με σεβασμό να απευθυνόμαστε στην οντότητα της, με πράξεις αντάξιες των διακηρύξεων μας, όχι σαν αγελάδα που θα αρμέξομε. Η πατρίδα μας έχει αναμφισβήτητα αδικηθεί. Πέραν όμως από την επίκληση της ιστορίας μας, είμαστε σίγουροι ότι οι πράξεις μας πείθουν τους αδικούντας πως σφάλλουν, τους προβληματίζουν με τύψεις;
Το καλοκαίρι σε μία συζήτηση επί του θέματος με τους εξαίρετους Μανιάτες εκδότες κ.κ. Δημακόγιαννη και Ρουμανέα (στα δύο αντιδιαμετρικά και αλληλοσυμπληρούμενα μετερίζια της Μάνης) πρότεινα τη δημιουργία δύο Δήμων, Δήμο Ανατολικής Μάνης με πρωτεύουσα την Αρεόπολη και Δήμο Δυτικής Μάνης με πρωτεύουσα την Καρδαμύλη, ευελπιστώντας πως μπορεί το σχήμα αυτό να είναι λειτουργικό. Οι Μανιάτες έχουν προασπίσει την Μάνη στον άξονα του Αλμυρού και στον άξονα του Πασσαβά, περισσότερες από μία φορές. Θα συμφωνήσομε και θα αγωνισθούμε για την επίτευξη; Ή, το σαράκι του αρνητικού λόγου ένεκα ιδιοτελειών ενδεδυμένων τον μανδύα της ιστορίας και την ιερή αγανάκτηση για τον τόπο, θα λειτουργήσει διασπαστικά;
Ευτυχείτε.
Νοέμβριος 2008
Αχιλ. Σ. Ξανθουλέας

ΠΕΡΙΚΛΕΟΥΣ ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ
Γιά τη μετάφραση που ακολουθεί ετέθη ως κύριο κριτήριο η πιστή απόδοση τού αρχαίου κειμένου χωρίς γλωσσικούς πλατειασμούς και ερμηνευτικές περιφράσεις.
Ως βιβλιογραφικά βοηθήματα χρησιμοποιήθηκαν τα εξής:
(α). Αρχαίο κείμενο.
(β). Μεταφράσεις τών Ελ.Βενιζέλου, Ι.Κακριδή και εκδόσεων «Παπύρου»
(γ). Ανάλυση τού φιλόλογου καθηγητή Σαρ. Ξανθουλέα

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ
Ο Θουκυδίδης, στην Ιστορία του για τον Πελοποννησιακό πόλεμο, τη Συγγραφή, όπως τιτλοφορείται (ο πραγματικός τίτλος δεν είναι γνωστός) παραθέτει και 45 δημηγορίες, δηλ. δημόσιες ομιλίες διασήμων και γνωστών, αλλά και αγνώστων. Ίσως οι δημηγορίες αυτές να συνιστούν το πιο δραματικό μέρος της Συγγραφής. Μία από τις δημηγορίες, η οποία όμως ξεχωρίζει από τις άλλες, είναι ο Επιτάφιος τού Περικλή, στο βιβλίο Β’, εδάφια 35~46. Ξεχωρίζει διότι δεν χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από ιστορική αφήγηση. Αντίθετα, συνιστά ένα πανηγυρικό ρητορικό σχήμα, με κύριο στόχο το εγκώμιο του πολιτεύματος, τον ύμνο της Αθήνας. Η αρίθμηση είναι όπως δίδεται στα οκτώ βιβλία της Συγγραφής (μάλλον πρόκειται για μεταγενέστερη διαίρεση).
Ο Επιτάφιος του Περικλέους και η Πλάτωνος Απολογία του Σωκράτη συνιστούν τα δύο θεμελιακά κείμενα τής Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ο Επιτάφιος προβάλλει ανάγλυφα τη μορφή της τελειότερης Δημοκρατίας. Οι ενδεχόμενες όποιες υπερβολές ή όποια εμφατικά ρητορικά σχήματα είναι κατανοητά λόγω ακριβώς της υψίστης σκοπιμότητος στην δύσκολη εκείνη περίοδο τού πολέμου, κατά την οποία προείχε η τόνωση του ηθικού των πολιτών και η εμφύσηση τής ιδέας τού υπέρ αρίστης πατρίδος αγώνος ως μεγίστης αρετής, αλλά και τού δέους τών συνεπειών από την απώλεια τής πατρίδος και μάλιστα τέτοιας πατρίδος.
Διαρθρώνεται από τα ακόλουθα μέρη: προοίμιον (35), έπαινος προγόνων, πατέρων και συγχρόνων (36), εγκώμιον Πατρίδος (37~41), έπαινος νεκρών, παραινέσεις προς ζώντας και παραμυθία προς οικείους (42~45), επίλογος (46).
Ο Θουκυδίδης ήταν παρών κατά την εκφώνηση του λόγου. Είναι πολύ πιθανόν να έχει επιφέρει αλλαγές. Γράφει:
34. Τον ίδιο δε χειμώνα οι Αθηναίοι, χρησιμοποιώντας το πατροπαράδοτο έθιμο, προέβησαν δημοσία (δαπάνη) στην ταφή των πρώτων νεκρών αυτού του πολέμου, με τον εξής τρόπο• τα μεν οστά των νεκρών εκθέτουν επί διήμερο (Σημ.: επί δύο συνεχείς ημέρες πριν από την ημέρα της ταφής) κατασκευάζοντας στέγαστρο, και καθένας προσφέρει στον δικό του αν θέλει κάτι• όταν δε είναι η ώρα της εκφοράς, άμαξες μεταφέρουν κυπαρισσένιες οστεοθήκες, μία κατά φυλή• ενυπάρχουν δε (σε κάθε οστεοθήκη) τα οστά τής φυλής εκείνης που καθένας ανήκε. Ένα δε φορείο άδειο μεταφέρεται στρωμένο για τους αγνοούμενους, όσοι δεν θα βρεθούν κατά την περισυλλογή. «μία δέ κλίνη κενή φέρεται εστρωμένη των αφανών, οί αν μη ευρεθώσιν ες αναίρεσιν». (Σημ.:Από εδώ η ιδέα τού μνημείου τού Άγνωστου Στρατιώτη). Συμμετέχει δε στην εκφορά όποιος θέλει και από τους πολίτες και από τους ξένους, και παρευρίσκονται οι γυναίκες συγγενείς μοιρολογώντας στον τάφο. Εναποθέτουν λοιπόν (τους νεκρούς) στο δημόσιο νεκροταφείο, το οποίο ευρίσκεται στο πιο όμορφο προάστιο της πόλης, και πάντα σε αυτό θάβουν τους (νεκρούς) τών πολέμων, εκτός βεβαίως από τους (νεκρούς) στο Μαραθώνα• έχοντας δε κρίνει την ανδρεία εκείνων ως εξαίρετη, εκεί και έφτιαξαν τον τάφο. Όταν λοιπόν τους ενταφιάσουν, άνδρας εκλεγμένος από την πολιτεία, ο οποίος να θεωρείται ότι είναι όχι χωρίς σύνεση και να ξεχωρίζει σε υπόληψη, εκφωνεί προς αυτούς τον πρέποντα έπαινον• μετά δε από αυτό αποχωρούν (οι συγκεντρωμένοι). Έτσι λοιπόν θάπτουν• και καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, κάθε φορά που τους συνέβαινε, έκαναν χρήση του εθίμου. Προς αυτούς δε εδώ λοιπόν τους πρώτους (νεκρούς) επελέγη να ομιλήσει ο Περικλής του Ξανθίππου. Και αφού έφθασε η ώρα, ελθών από το χώρο τών μνημάτων πάνω σε ένα ψηλό βήμα φτιαγμένο για να ακούγεται από τους περισσότερους των συγκεντρωμένων, είπε περίπου τα εξής•
ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ
35. Οι μεν περισσότεροι όσων έχουν ήδη μιλήσει εδώ, επαινούν εκείνον που πρόσθεσε στο έθιμο τον λόγο αυτό, ότι καλό (είναι) να εκφωνείται προς τιμήν τών θαπτομένων εκ τών πολέμων. Σε μένα όμως θα φαινόταν ότι είναι αρκετό σε άνδρες που με έργα δείχθηκαν γενναίοι, με έργα και να αποδίδονται οι τιμές, «ανδρών αγαθών έργω γενομένων έργω και δηλούσθαι τας τιμάς», αυτά που τώρα και βλέπετε να έχουν ετοιμασθεί για την ταφή με δημόσια φροντίδα, και όχι να κινδυνεύουν τα ανδραγαθήματα τών πολλών να γίνουν πιστευτά από το αν ένας άνδρας θα μιλήσει καλύτερα ή χειρότερα. Διότι δύσκολο είναι να λεχθεί το σωστό για κάτι που με δυσκολία διασφαλίζεται ακόμη και η προσδοκία αν θα ακουσθεί η αλήθεια. Διότι και ο ενημερωμένος και καλοπροαίρετος ακροατής ίσως να νομίσει ότι κάτι παρουσιάζεται ελλιπέστερα από εκείνα που θέλει και γνωρίζει, και ο ανίδεος ότι υπάρχουν και υπερβολές, από φθόνο, αν τυχόν ακούσει κάτι ανώτερο από τη δική του ικανότητα. Διότι μέχρι εκεί είναι ανεκτοί οι έπαινοι που λέγονται για άλλους, όσο καθένας θα νόμιζε ότι και ο ίδιος θα ήταν ικανός να πράξει κάτι από αυτά που άκουσε• φθονώντας δε ό,τι τους υπερβαίνει, το αμφισβητούν κι΄ όλας. Εφόσον όμως από τους παλαιούς αυτά δοκιμάσθηκαν πως έτσι καλώς έχουν, πρέπει και εγώ ακολουθώντας το έθιμο να προσπαθήσω να επιτύχω (ευνοϊκής) κατά το πλείστον και επιθυμίας και γνώμης καθενός από σας.
ΕΠΑΙΝΟΣ ΠΡΟΓΟΝΩΝ, ΠΑΤΕΡΩΝ, ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ
36. Θα αρχίσω πρώτα από τους προγόνους• διότι είναι δίκαιο και συνάμα μάλιστα πρέπον σε τέτοια περίπτωση σε αυτούς να αποδίδεται η τιμή αυτή της μνημόνευσης. Διότι αυτοί, που από πάντα κατοικούσαν τη χώρα, διαδοχικά από γενιά σε γενιά μέχρι τώρα, την παρέδωσαν με την ανδρεία τους ελεύθερη. Και εκείνοι, οι πατέρες μας, είναι άξιοι και επαίνου και περισσότερο ακόμη• διότι αφού απέκτησαν, πέραν αυτών που παρέλαβαν, όχι χωρίς κόπους όση εξουσία έχομε, σε μας τώρα την παρέδωσαν. Τα δε επιπλέον αυτής (της εξουσίας), εμείς οι ίδιοι αυτοί οι τωρινοί που μάλιστα ακόμη είμαστε στην ηλικία της εξουσίας, τα αυξήσαμε, και την πόλη καταστήσαμε πλήρως αυτάρκη στα πάντα, και στον πόλεμο και στην ειρήνη. «τα δε πλείω αυτής αυτοί ημείς οίδε οι νυν έτι όντες μάλιστα εν τη καθεστηκυία ηλικία επηυξήσαμεν και την πόλιν τοις πάσι παρεσκευάσαμεν αυταρκεστάτην και ες πόλεμον και ες ειρήνην». (Σημ.: «..αυτοί ημείς οίδε οι νυν έτι όντες μάλιστα..»• καταιγιστική ακολουθία λέξεων που τονίζουν το «εμείς». Προφανώς αναφέρεται στο χρυσό αιώνα και στην Ακρόπολη). Αυτών (των προγόνων) τα μεν πολεμικά ανδραγαθήματα, με τα οποία κάθε τι αποκτήθηκε, ή αν κάπου εμείς ή οι πατέρες μας με θάρρος αποκρούσαμε επελθόντα βάρβαρο ή Έλληνα εχθρό, εγώ μη θέλοντας να μακρηγορήσω σε αυτούς που τα ξέρουν, θα τα παραλείψω• όμως, και από ποίους θεσμούς φθάσαμε σε αυτά, και με ποίο πολίτευμα και με ποίους τρόπους επετεύχθη το μεγαλείο, αυτά αφού πρώτα εκθέσω, θα έλθω και στον έπαινο αυτών εδώ, πιστεύοντας ότι στην παρούσα περίπτωση, και δεν (θα θεωρούνταν) απρεπή να λεχθούν αυτά, και ωφέλιμο είναι να τα ακούσει όλο το πλήθος και πολιτών και ξένων.
ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΠΑΤΡΙΔΟΣ
37. Διότι χρησιμοποιούμε πολίτεύμα που δεν ζηλεύει τους νόμους τών ξένων, μάλλον δε παράδειγμα εμείς είμαστε σε μερικούς, παρά μιμούμεθα άλλους. Και ονομάζεται μεν Δημοκρατία για το ότι στηρίζεται όχι στους λίγους, αλλά στους πολλούς•
όλοι δε σύμφωνα με τους νόμους έχουν τα ίδια δικαιώματα στις ιδιωτικές διαφορές, ενώ στην αξιοσύνη, κατά πως καθένας προκόβει σε κάτι, όχι τόσο από την κοινωνική του τάξη, όσο από την ικανότητά του, προτιμάται στις δημόσιες θέσεις, ούτε δε πάλι λόγω φτώχειας, έχοντας βέβαια (κάποιος) κάτι καλό να πράξει στην πόλη, εμποδίζεται για την άσημη κοινωνική του θέση. (Σημ.: Περίτεχνα λέγει αυτά ο Περικλης, γιά τον οποίον ο Θουκυδίδης αλλού σημειώνει• «εγίγνετο λόγω μεν δημοκρατία, έργω δε υπό του πρώτου ανδρός αρχή»). Συμπεριφερόμαστε δε ως ελεύθεροι πολίτες και στα της πολιτείας, και στη μεταξύ μας καχυποψία στις καθημερινές μας ασχολίες, μη θυμώνοντας με το γείτονα, αν κάνει κάτι που τον ευχαριστεί, ούτε παίρνοντας ύφος δυσαρεστημένου, ακίνδυνο μεν, λυπηρό όμως. Και ενώ ως ιδιώτες συναναστρεφόμαστε χωρίς αλληλοενοχλήσεις, ως πολίτες δεν παρανομούμε, κυρίως από σεβασμό, με υπακοή στους εκάστοτε άρχοντες και στους νόμους, και μάλιστα σε όσους από αυτούς έχουν θεσπισθεί υπέρ των αδικούμενων και σε όσους, παρ’ ότι είναι άγραφοι, φέρνουν αναντίρρητη ντροπή. (Σημ.: Κάποιες υπερβολές θεμιτές στο βωμό της πατρίδος την κρίσιμη αυτή στιγμή).
38. Κι’ ακόμη εξασφαλίσαμε και για το πνεύμα πολλούς τρόπους ξεκούρασης από τους κόπους, θεσπίζοντας μεν αγώνες βέβαια και θυσίες καθ’ όλο το έτος, (φροντίζοντας) δε για ιδιωτικές ευπρεπείς κατοικίες, των οποίων η καθημερινή απόλαυση αποδιώχνει τη λύπη. Εισάγονται δε, λόγω τού ότι η πόλη μας είναι σπουδαία, τα πάντα από κάθε χώρα, και συμβαίνει εμείς να απολαμβάνομε τα εδώ παραγόμενα αγαθά κατά τίποτα πιο εύκολα απ’ ότι και τα (εισαγόμενα αγαθά) των άλλων ανθρώπων.
39. Διαφέρομε όμως από τους αντίπαλούς μας και ως προς την πολεμική τέχνη κατά τα εξής• διότι και την πόλη διαθέτομε σε κοινή χρήση, και ποτέ δεν συμβαίνει με απελάσεις να εμποδίζομε κάποιον ή να μάθει ή να δεί κάτι, το οποίο αν δεν μείνει κρυφό, βλέποντάς το κάποιος από τους εχθρούς θα μπορούσε να ωφεληθεί, πιστεύοντας όχι τόσο στις προπαρασκευές και τα τεχνάσματα, όσο στην γενναιοψυχία που πηγάζει μέσα από μας τους ίδιους κατά τη μάχη• και στην εκπαίδευση, αυτοί μεν επιδιώκουν την ανδρεία με επίπονες ασκήσεις από τα παιδικά χρόνια, εμείς δε διάγοντες με άνεση, κατά τίποτα κατώτεροι προχωρούμε σε εφάμιλλους κινδύνους. (Σημ.: Η γενναιότητα είναι απόρροια κυρίως τού ηθικού. Κατά τον Ναπολέοντα, το ηθικό έχει τριπλάσια βαρύτητα από όλες μαζί τις άλλες παραμέτρους. Για την εμπέδωση του όμως απαιτείται συναίσθηση στρατιωτικής υπεροχής με οργάνωση, εκπαίδευση, πολεμική τέχνη και διοικητική μέριμνα). Και να η απόδειξη• διότι ποτέ οι Λακεδαιμόνιοι από μόνοι τους, αλλά με όλους (τούς συμμάχους τους) εκστρατεύουν στη χώρα μας, ενώ εμείς όταν εισβάλομε σε χώρα άλλων νικάμε κατά το πλείστον χωρίς δυσκολία αυτούς που αμύνονται για τη χώρα τους• και συγκεντρωμένη τη δύναμή μας κανείς ποτέ αντίπαλος δεν συνάντησε λόγω και της συνάμα επιμέλειας του ναυτικού και της κατά ξηράν σε πολλά μέρη αποστολής (στρατού) από εμάς τους ίδιους• άν δε κάπου συγκρουσθούν με κάποιο τμήμα (τού στρατού μας), και επικρατώντας σε λίγους από μας καυχώνται ότι όλους τους απέκρουσαν, και χάνοντας (λένε ότι) ηττήθηκαν από όλους. Κι’ αν αποφασίζομε να αντιμετωπίζομε τους κινδύνους με ευθυμία μάλλον παρά με επίπονη εκπαίδευση, και με γενναιότητα (που οφείλεται) όχι τόσο στους νόμους, όσο στους τρόπους (ζωής μας), κέρδος σε μας μένει και το να μη κοπιάζομε από πρίν για τα μελλούμενα λυπηρά, και όταν φθάσουμε σε αυτά το να μη φαινόμαστε ατολμότεροι εκείνων που συνεχώς κοπιάζουν, και το να είναι άξια θαυμασμού η πόλη με αυτά και με άλλα ακόμη. (Σημ.: Ρητορική δεινότητα με κάποια όμως έπαρση• επιχειρεί να μειώσει την ανδρεία τών Σπαρτιατών - το μόνο ίσως αδιαμφισβήτητο προτέρημά τους –, καθώς και το αήττητό τους τουλάχιστον μέχρι τη μάχη των Λεύκτρων, το 371 π.χ.).
40. Διότι και φιλοκαλούμε με λιτότητα και φιλοσοφούμε χωρίς μαλθακότητα• «Φιλοκαλούμεν τε γαρ μετ’ ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας»• και τον πλούτο τον χρησιμοποιούμε ως ευκαιρία μάλλον γιά έργα, παρά γιά κομπασμό λόγων, και το να είναι κάποιος φτωχός δεν (είναι) ντροπή να το ομολογεί, αλλά μεγαλύτερη ντροπή (είναι) το να μη προσπαθεί με εργασία να ξεφύγει. «και το πένεσθαι ουχ ομολογείν τινι αισχρόν, αλλά μη διαφεύγειν έργω αίσχιον». Υπάρχει δυνατότητα και για αυτούς που επιμελούνται συγχρόνως με τις ιδιωτικές τους υποθέσεις και με την πολιτική, και για τους άλλους που έχουν στραφεί σε άλλες ασχολίες, να είναι όχι ανεπαρκώς ενήμεροι στην πολιτική• διότι εμείς μόνοι, όποιον δεν μετέχει στα κοινά, τον θεωρούμε όχι ως φιλήσυχο, αλλά ως άχρηστο, και οι (ίδιοι) εμείς ή πράγματι αποφασίζομε βεβαίως (σωστά) ή συλλογιζόμαστε σωστά επί των θεμάτων, φρονώντας ότι τα λόγια δεν προκαλούν ζημιά στα έργα, αλλά μάλλον το να μη γίνει προενημέρωση με συζήτηση, πριν φτάσομε στα έργα που πρέπει να γίνουν. (Σημ.: Το κυριότερο ίσως γνώρισμα της Δημοκρατίας είναι η ελευθερία του λόγου. Οι Σπαρτιάτες έπαιρναν τις αποφάσεις διά βοής, διότι πίστευαν ότι τα (πολλά) λόγια φθείρουν θεσμούς και ανθρώπους, αλλά και αποπροσανατολίζουν. Πρέσβευαν το (μεστό) λακωνίζειν, κατηγορούσαν δε τους Αθηναίους για στωμυλία, δηλ. πολυλογία). Διότι λοιπόν διαφέρομε και σε τούτο, ώστε και τόλμη μεγάλη να δείχνομε εμείς οι ίδιοι, και να συλλογιζόμαστε γι’ αυτά που θα πράξομε• ενώ στους άλλους η μεν αμάθεια φέρει θράσος, ο δε συλλογισμός δισταγμό. «αμαθία μεν θράσος, λογισμός δ’ όκνον φέρει». Άριστοι δε στο φρόνημα θα μπορούσαν δικαίως να κριθούν όσοι γνωρίζουν πολύ καλά και τα δυσάρεστα και τα ευχάριστα, και δεν αποφεύγουν γι’ αυτό το λόγο τους κινδύνους. “Κράτιστοι δ’ αν την ψυχήν δικαίως κριθείεν οι τα τε δεινά και ηδέα σαφέστατα γιγνώσκοντες και διά ταύτα μη αποτρεπόμενοι εκ των κινδύνων”. Και σε ότι αφορά την ηθική μας προς ευεργεσία, είμαστε αντίθετοι με τους πολλούς• διότι αποκτάμε τους φίλους όχι ευεργετούμενοι, αλλά ευεργετούντες. Πιο σίγουρος δε είναι αυτός που ευεργέτησε, ώστε να διατηρεί την οφειλόμενη (ευεργεσία) με συμπάθεια προς αυτόν στον οποίο την έδωσε• ο υπόχρεος όμως (δείχνει) απρόθυμος γνωρίζοντας ότι θα ανταποδώσει την ευεργεσία όχι ως χάρη, αλλά ως οφειλή. “Βεβαιότερος δε ο δράσας την χάριν ώστε οφειλομένην δι’ ευνοίας ώ δέδοκε σώζειν• ο δε αντοφείλων αμβλύτερος, ειδώς ουκ ες χάριν, άλλ’ ες οφείλημα την αρετήν αποδώσων”. Και εμείς μόνοι άφοβα βοηθάμε κάποιον, όχι τόσο από υπολογισμό στο συμφέρον, όσο από πίστη στην ελευθερία.
41. Συνοψίζοντας λοιπόν λέγω ότι και η πόλη στο σύνολό της είναι σχολείο της Ελλάδος, και σε μένα θα φαινόταν ότι καθένας από εμάς, ο ίδιος άνδρας, θα μπορούσε να διαθέσει τον εαυτό του αυτάρκη στα περισσότερα ίσως είδη, και μάλιστα ευπρεπώς με χάρη. Και ότι αυτά μάλλον δεν είναι κομπορρημοσύνη της παρούσας στιγμής, αλλά η αλήθεια τών έργων, το αποδεικνύει η ίδια η δύναμη τής πόλης, την οποία με αυτούς τους τρόπους αποκτήσαμε. Διότι είναι η μόνη (πόλη) από τις σημερινές που βγαίνει ανώτερη τής φήμης όταν μπαίνει σε δοκιμασία, και η μόνη που ούτε ο επιτιθέμενος αντίπαλος νοιώθει αγανάκτηση από ποίους (κατώτερους) κακοπαθεί, ούτε ο υπήκοος παραπονιέται ότι όχι από άξιους διοικείται. Έχοντας δε με τρανά δείγματα παρουσιάσει τη δύναμή μας και όχι βέβαια χωρίς μαρτυρίες, θα δεχόμαστε το θαυμασμό και των σύγχρονων και των μεταγενέστερων, «μετά μεγάλων δε σημείων και ου δη τοι αμάρτυρόν γε την δύναμιν παρασχόμενοι τοις τε νυν και τοις έπειτα θαυμασθησόμθα», και τίποτα περισσότερο χρειαζόμαστε, ούτε Όμηρο υμνητή, ούτε (άλλον) ο οποίος με λόγια μεν πρόσκαιρα θα ευχαριστήσει, όμως την εντύπωση των έργων θα βλάψει η αλήθεια, αλλά (μας αρκεί το ότι) αφ’ ενός έχομε αναγκάσει κάθε στεριά και θάλασσα να είναι βατή στην τόλμη μας, και αφ΄ ετέρου έχομε συγκατοικήσει παντού με αιώνια μνημεία και των κατορθωμάτων (μας) και των ατυχιών (μας). Για μια τέτοια λοιπόν πόλη, και αυτοί εδώ (οι νεκροί) κρίνοντας ως δίκαιο το να μη την στερηθούν έχασαν τη ζωή τους πολεμώντας με γενναιότητα, και καθένας από τους υπόλοιπους εύλογο (είναι) να θέλει να μοχθήσει υπέρ αυτής.
ΕΠΑΙΝΟΣ ΝΕΚΡΩΝ, ΠΑΡΑΙΝΕΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΖΩΝΤΑΣ, ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΠΡΟΣ ΟΙΚΕΙΟΥΣ
42.. Γι’ αυτό λοιπόν και μακρηγόρησα στα της πόλης, και επισημαίνοντας ότι δεν είναι ίδιος ο αγώνας για μας και για εκείνους που τίποτα από αυτά υπάρχει με όμοιο τρόπο, και συνάμα καταστήσας φανερό με αποδείξεις το εγκώμιο σε αυτούς που τώρα ομιλώ. (Σημ.: Ο προς την πατρίδα ύμνος είναι και προς τους νεκρούς ύμνος). Και επ’ αυτού (του εγκωμίου) έχουν λεχθεί τα περισσότερα• διότι όσα εγώ ύμνησα στην πόλη, τα ανδραγαθήματα αυτών εδώ και των ομοίων τους τη στόλισαν, και όχι σε πολλούς Έλληνες θα φαίνονταν τα λόγια αντίστοιχα των έργων όπως σε αυτούς εδώ. Νομίζω δε ότι αυτή εδώ η απώλειά τους, δηλώνει τη γενναιότητα τού άνδρα και ως πρώτη ευκαιρία και ως τελευταία επιβεβαίωση. Γιατί και σε εκείνους που κατά τα άλλα χείριστοι (υπήρξαν), δίκαιο (είναι) να προέχει η ανδραγαθία στους υπέρ πατρίδος πολέμους• διότι έχοντας εξαλείψει το κακό με το καλό, συλλογικά μάλλον ωφέλησαν, απ’ ότι ως άτομα έβλαψαν. «και γαρ τοις τάλλα χείροσι δίκαιον την ες τους πολέμους υπέρ της πατρίδος ανδραγαθίαν προτίθεσθαι• αγαθώ γαρ κακόν αφανίσαντες κοινώς μάλλον ωφέλησαν ή εκ των ιδίων έβλαψαν». Από αυτούς δε ούτε δείλιασε κάποιος επειδή προτίμησε την περαιτέρω απόλαυση του πλούτου, ούτε απέφυγε τα δεινά με την εκ της φτώχειας ελπίδα ότι ξεφεύγοντας από αυτή θα μπορούσε ακόμη και να πλουτίσει• την τιμωρία δε τών αντιπάλων εκλαβόντες πιό επιθυμητή από αυτά, και συνάμα θεωρήσαντες ως τον κάλλιστο των κινδύνων αυτόν εδώ, θέλησαν μαζί του, τους μεν (εχθρούς) να τιμωρήσουν, τα δε (υπόλοιπα) να αφήσουν ως επιθυμία, αναθέτοντας μεν στην ελπίδα να έχει καλή έκβαση η αβεβαιότητα (της μάχης), στη μάχη δε απαιτώντας να εμπιστευθούν εαυτούς τους ίδιους για ό,τι ήδη έβλεπαν• και σε αυτή (τη μάχη) θεωρήσαντες καλύτερο το να αμυνθούν και να υποστούν, παρά να σωθούν υποχωρώντας, το μεν όνειδος τής κατακραυγής διέφυγαν, τη δε μάχη με τα κορμιά τους κράτησαν, και σ΄ ένα της τύχης κλάσμα χρόνου, πάνω στο αποκορύφωμα τού φρονήματος περισσότερο, παρά τού φόβου, έφυγαν από τη ζωή. «και δι’ ελαχίστου καιρού τύχης άμα ακμή της δόξης μάλλον ή του δέους απηλλάγησαν».
43. Και αυτοί μεν εδώ, όπως αρμόζει στην πόλη, τέτοιοι ανεδείχθησαν• οι δε υπόλοιποι πρέπει να εύχεστε μεν να έχετε ασφαλέστερο φρόνημα (δηλ. όχι την τύχη των νεκρών), κατά τίποτα όμως ατολμότερο να απαιτείτε (να είναι το φρόνημα) έναντι των εχθρών, εξετάζοντας εσείς, όχι με λόγια μόνο, την ωφέλεια την οποία θα μπορούσε κάποιος να παρουσιάσει μεγαλύτερη, σε εσάς που κατά τίποτα λιγότερο την γνωρίζετε, λέγοντάς πόσα αγαθά ενυπάρχουν στην απόκρουση τών εχθρών, αλλά (εξετάζοντας την ωφέλεια) μάλλον βλέποντας στην πράξη καθημερινά τη δύναμη τής πόλης και αγαπώντάς την με πάθος, και, όταν σας φανεί πως είναι πλήρης δόξης, ενθυμούμενοι ότι αυτά τα απέκτησαν άνδρες που τολμούν και που γνωρίζουν τα πρέποντα και που στη μάχη είναι σεμνοί, κι’ όταν και λάθος έκαναν, λοιπόν αξίωναν να μη στερήσουν βέβαια και την πόλη της δικής τους ανδρείας, αλλά να την προσφέρουν ως κάλλιστη συνεισφορά. Διότι έχοντας πέσει (στη μάχη) όλοι μαζί, χωριστά έπαιρναν τον αθάνατο έπαινο και τον υπέρλαμπρο τάφο, όχι τόσο αυτόν στον οποίο κείνται, αλλά αυτόν που η δόξα τους πάντοτε σε κάθε ευκαιρία και με λόγια και με έργα αείμνηστη παραμένει. Διότι για τους επιφανείς άνδρες κάθε γή (είναι) τάφος, «Ανδρών γαρ επιφανών πάσα γή τάφος», και το δηλώνει όχι μόνο η επιγραφή σε στήλες στην πατρίδα, αλλά και στις άλλες χώρες στον καθένα κατοικεί άγραφη μνήμη τού φρονήματος μάλλον παρά της μάχης. (Σημ.: Το μέρος που έπεσε ένας πολεμιστής, όπου και αν αυτό ευρίσκεται, συνιστά τάφο ήρωα. Εξ’ άλλου η δόξα των πεσόντων στον Μαραθώνα και στις Θερμοπύλες ζεί στους αιώνες στη μνήμη όλων των λαών της γής. Χωρίς όμως το φρόνημα των μαχητών, ο χώρος της μάχης δεν θα σήμαινε πολλά). Αυτούς τώρα εσείς αφού θαυμάσετε, και αφού θεωρήσετε ότι ευτυχία είναι η ελευθερία, και ελευθερία η ανδρεία, μην αποφεύγετε τους κινδύνους τού πολέμου. «Ούς νυν υμείς ζηλώσαντες και το εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον κρίναντες μη περιοράσθε τους πολεμικούς κινδύνους». Διότι δεν θα ήταν πιό δίκαιο αν αψηφούσαν τη ζωή τους οι δυστυχούντες, στους οποίους δεν υπάρχει ελπίδα καλού, αλλά (οι ευτυχούντες) στους οποίους διακυβεύεται η αντίξοη μεταβολή στη ζωή και για τους οποίους μάλιστα μεγάλη θα είναι η διαφοροποίηση αν σε κάτι σφάλουν. Διότι στον άνδρα που έχει βέβαια φρόνημα, πιο οδυνηρός είναι ο ευτελισμός λόγω δειλίας, παρά ο επερχόμενος με γενναιότητα και συνάμα κοινή ελπίδα ανεπαίσθητος θάνατος. «Αλγεινοτέρα γαρ ανδρί γε φρόνημα έχοντι η μετά του μαλακισθείναι κάκωσις ή ο μετά ρώμης και κοινής ελπίδος άμα γιγνόμενος αναίσθητος θάνατος».
44. Γι’ αυτό και τους γονείς αυτών εδώ τώρα, όσοι παρευρίσκεσθε, μάλλον δεν θρηνώ, αλλά θα παρηγορήσω. Διότι γνωρίζουν ότι έζησαν μέσα σε κάθε λογής κακοτυχίες• η ευτυχία όμως (βρίσκεται σε εκείνους), οι οποίοι, όπως αυτοί μεν εδώ, θα είχαν την τύχη τού πλέον ευπρεπούς θανάτου, (όπως) εσείς δε, (της πλέον ευπρεπούς) λύπης, και σε εκείνους (βρίσκεται η ευτυχία) που η ζωή ισοζυγίστηκε και όταν ευτυχούσαν και όταν ήλθε το τέλος. Γνωρίζω βέβαια ότι είναι δύσκολο να πείσω κάποιον, σχετικά με αυτούς (τους νεκρούς) που πολλές φορές θα σας φέρνουν στη μνήμη οι ευτυχίες των άλλων, τις οποίες κάποτε και σεις απολαμβάνατε• και λύπη (νοιώθει) κάποιος όχι για αγαθά τα οποία θα εστερείτο χωρίς να έχει δοκιμάσει, αλλά για εκείνο (το αγαθό) που θα του αφαιρείτο έχοντας συνηθίσει. “και λύπη ουχ ών αν τις μη πειρασάμενος αγαθών στερίσκηται, αλλ’ ού αν εθάς γενόμενος αφαιρεθεί”. Πρέπει δε να δείξετε καρτερικότητα με την ελπίδα και άλλων παιδιών, όσοι έχετε ακόμη ηλικία να τεκνοποιήσετε• διότι αυτοί που θα έλθουν, και στην ιδιωτική ζωή σε μερικούς θα δώσουν λησμονιά γι’ αυτούς που λείπουν (σημ.: τους νεκρούς), και στην πόλη διπλά θα συνεισφέρουν και με το να μην ερημωθεί και με το να είναι ασφαλής• διότι όχι όμοια και ίσα ή δίκαια σκέπτονται για κάτι, όσοι δεν (έχουν) και (όσοι έχουν) παιδιά, αν κινδυνεύσουν τιθέμενοι κάτω από όμοιες συνθήκες. “ου γαρ οίον τε ίσον τι ή δίκαιον βουλεύεσθαι, οί αν μη και παίδας εκ του ομοίου παραβαλλόμενοι κινδυνεύωσιν”. Όσοι δε πάλι γίνατε παρήλικες, θεωρείστε ως κέρδος και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής που ευτυχείτε, και το (υπόλοιπο) που θα είναι μικρό, και ανακουφισθείτε με τη δόξα αυτών εδώ. Γιατί μόνο το φιλότιμο δεν γερνάει, «το γαρ φιλότιμον αγήρων μόνον», και στη μάταιη γεροντική ηλικία μάλλον δεν τέρπει η απόκτηση κέρδους όπως λένε μερικοί, αλλά το να σε τιμούν.
45: Για τα παιδιά δε πάλι ή τα αδέλφια αυτών εδώ, όσα παρευρίσκεστε, βλέπω μεγάλο τον αγώνα - διότι αυτόν που δεν υπάρχει, καθένας κατά συνήθεια επαινεί, «τον γαρ ουκ όντα άπας είωθεν επαινείν» - και αν με δυσκολία τους υπερβείτε σε ανδρεία, δεν θα κριθείτε όμοιοι, αλλά λίγο κατώτεροι. Διότι στους ζωντανούς (υπάρχει) φθόνος γιά τον αντίπαλο, αυτός όμως που δεν είναι εμπόδιο τιμάται χωρίς διάθεση ανταγωνισμού «φθόνος γαρ τοις ζώσι προς το αντίπαλον, το δε μη εμποδών ανανταγωνίστω ευνοία τετίμηται». Αν δε εγώ πρέπει να μνημονεύσω κάτι και για τη γυναικεία αρετή, σε όσες τώρα θα είναι χήρες, με μία σύντομη παραίνεση όλα θα τα πώ• διότι και το να μη φανείτε κατώτερες της υπάρχουσας (γυναικείας) φύσης, για σας μεγάλη (θα είναι) η υπόληψη, και όποιας (το όνομα) θα (ακουγόταν) ελάχιστα μεταξύ τών αρσενικών, είτε για καλό είτε για κακό, τιμή θα είναι.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
46. Εκφώνησα και εγώ λόγο σύμφωνα με το νόμο γιά όσα έκρινα προσήκοντα. «Είρηται και εμοί λόγω κατά τον νόμον όσα είχον πρόσφορα». Και εμπράκτως οι θαπτόμενοι με αυτά μεν έχουν ήδη τιμηθεί, με άλλα δε η πόλη θα αναθρέψει τα παιδιά τους δημοσία δαπάνη, από τώρα και μέχρι της εφηβείας, θεσπίζουσα χρήσιμο έπαθλο τέτοιων αγώνων, και για αυτούς εδώ και για τους εναπομένοντες• διότι όπου θεσπίζονται μεγάλα έπαθλα ανδρείας, εκεί δε και άνδρες άριστοι είναι πολίτες. «άθλα γαρ οις κείται αρετής μέγιστα, τοις δε και άνδρες άριστοι πολιτεύουσιν». Τώρα δε, έχοντας θρηνήσει καθένας τον δικό, πηγαίνετε (άπιτε).

Αχιλ. Σ. Ξανθουλέας
Dott. Πολ. Μηχανικός - M.Sc Υδραυλικός/Υδρολόγος Μηχανικός
τ. Τομεάρχης ΔΕΗ, Ίλαρχος ε.α.

Ο ΗΛΙΟΣ Ο ΗΛΙΑΤΟΡΑΣ
Το ηλιακό μας σύστημα συνιστά ένα μικρό τμήμα του Γαλαξία μας. (Κατά τη μυθολογία ο Γαλαξίας μας φαίνεται στον ουρανό σαν ένα ποτάμι από γάλα, που προερχόταν από το στήθος της Ήρας). Περί τον ήλιο περιστρέφονται οκτώ πλανήτες (Ερμής, Αφροδίτη, Γή, Άρης, Δίας, Κρόνος, Ουρανός, Ποσειδώνας, με τούς 165 μέχρι τώρα γνωστούς φυσικούς δορυφόρους τους), τρείς πλανήτες νάνοι, πρόσφατα ανακαλυφθέντες (Πλούτος, Έριδα, Δήμητρα/Ceres, με τα 4 φεγγάρια τους), και δισεκατομμύρια ουράνια σωματίδια (αστεροειδείς, κομήτες, κλπ). Oi τέσσεροι πρώτοι πλανήτες (εσωτερικοί) έχουν στερεή μάζα, ενώ οι τέσσεροι εξωτερικοί έχουν αέρια μάζα. Ο Ερμής και η Αφροδίτη δεν έχουν δορυφόρους. Ο πλησιέστερος, στον δικό μας, γαλαξίας είναι ο σπειροειδής γαλαξίας Ανδρομέδα και απέχει από τη Γή πάνω από δύο εκατομμύρια έτη φωτός, (δηλ. το φως για να έλθει από εκεί χρειάζεται πάνω από δύο εκατομμύρια χρόνια). Στο Σύμπαν υπάρχουν περισσότεροι από εκατό δισεκατομμύρια Γαλαξίες, που ανάλογα με το μέγεθος τους περιέχουν από δεκάδες εκατομμύρια μέχρι εκατοντάδες δισεκατομμύρια ήλιους,
Ο Ήλιος απέχει από τη Γή 150 εκατομμύρια χλμ. Το φως του φθάνει εδώ σε 8 λεπτά και 20 δευτερόλεπτα, τρέχοντας με 300.000 χμ κάθε δευτερόλεπτο. Έχει μάζα 2.1027 τόνους, 333 χιλ. φορές μεγαλύτερη τής Γης. Αποτελείται κυρίως από υδρογόνο (74%) και ήλιο (25%), ενώ το υπόλοιπο 1% διεκδικούν διάφορα άλλα στοιχεία. Η ακτίνα του είναι γύρω στα 700 χιλιάδες χμ., δηλ. γύρω στις 109 φορές μεγαλύτερη από την ακτίνα τής Γης. Μία περιστροφή γύρω από τον άξονά του διαρκεί περίπου 25 μέρες, ενώ στη Γή διαρκεί 24 ώρες. Η θερμοκρασία στο κέντρό του πλησιάζει τα 14 εκατομμύρια βαθμούς Κελσίου και στην επιφάνεια του (άνω τμήμα φωτόσφαιρας) 6000 βαθμούς Κελσίου . Το κατώτερο τμήμα τής ηλιακής ατμόσφαιρας λέγεται φωτόσφαιρα και το ανώτερο κορώνα (φαίνεται στις εκλείψεις). Το εκπεμπόμενο από τη φωτόσφαιρα λευκό φώς φαίνεται από τη Γη σαν κίτρινο λόγω της διασποράς τής ακτινοβολίας. Ο ήλιος χαρακτηρίζεται ως κίτρινος νάνος. Με κατάλληλα όργανα διαπιστώνεται ότι η επιφάνειά τού ήλιου είναι διάσπαρτη από μαύρες κηλίδες, (τις οποίες πρώτος ανακάλυψε ο Γαλιλαίος το 1611), και μοιάζει με φουρτουνιασμένο ωκεανό. Κατά καιρούς ξεσπούν μεγάλες καταιγίδες.
Μαζί με το φώς εκπέμπεται συνεχώς ένας άνεμος σωματιδίων, το λεγόμενο πλάσμα (φορτισμένα σωματίδια), γνωστό ως ηλιακός άνεμος. Τα σωματίδια αυτά γεμίζουν το χώρο γύρω από τη Γή και τους άλλους πλανήτες, και έτσι αυτοί βρίσκονται ζωσμένοι από τη θερμή ανάσα του. Με τη βοήθεια του ηλιακού ανέμου το μαγνητικό πεδίο της Γής κατασκευάζει μία μαγνητική προστατευτική κουβέρτα, τη μαγνητόσφαιρα, που απαγορεύει την είσοδο φορτισμένων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα μας. (Ο Άρης κι η Αφροδίτη δεν έχουν μαγνητικό πεδίο, γι’ αυτό και ο ηλιακός άνεμος εξαφανίζει προοδευτικά την ατμόσφαιρά τους). Όταν όμως ο Ήλιος είναι πολύ δραστήριος, τότε τα φορτισμένα σωματίδια δεν κρατιούνται και μπαίνουν στην ατμόσφαιρα μας, συγκρούονται με άτομα αζώτου και οξυγόνου και προκαλούν μία κατάσταση σαν αυτή των φωτεινών επιγραφών. Εμφανίζεται έτσι το Πολικό Σέλας (βόρειο και νότιο). Δημιουργούνται επίσης μαγνητικές καταιγίδες που προκαλούν απότομη μείωση του μαγνητικού πεδίου της Γής. Κατά διαστήματα συμβαίνουν στον Ήλιο μεγάλες εκρήξεις που εκτινάσσουν τεράστιες μάζες από σωματίδια μεγάλης ενέργειας, καθώς και από ακτίνες Χ και γ, που μπορεί να προκαλέσουν σοβαρότατες επιπτώσεις στη Γή.
Το φαινόμενο του Σέλαος έχει γίνει αντιληπτό από παλιά. Οι μαγνητικές όμως καταιγίδες έγιναν αντιληπτές μετά την ανακάλυψη της μαγνητικής πυξίδας. Περισσότερο αντιληπτό έγινε το φαινόμενο αυτό όταν διαπιστώθηκε ότι μπορεί να προκαλέσει σημαντικές ζημιές: Το 1989 μία μαγνητική καταιγίδα κατέστρεψε ένα εργοστάσιο ηλεκτρικής ενέργειας στον Καναδά, και άλλαξε την τροχιά σε 1500 δορυφόρους. Το 1994 μία άλλη μαγνητική καταιγίδα κατέστρεψε δύο Καναδικούς τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους και διατάραξε το τηλεφωνικό δίκτυο της χώρας για μήνες. Το 1997 κατεστράφη ένας Αμερικανικός δορυφόρος που εξυπηρετούσε ένα δίκτυο σεισμογράφων. Τίθενται ακόμη σε κίνδυνο οι ζωές των αστροναυτών.
Από τον Ήλιο εκπέμπεται ολόκληρο το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα: Ραδιοκύματα, Υπέρυθρες ακτίνες, Ορατό φως, Υπεριώδεις ακτίνες, Ακτίνες Χ, Ακτίνες γ, Κοσμική ακτινοβολία. Στην ουσία πρόκειται για ένα τεράστιο πυρηνικό εργοστάσιο με συνεχείς εκρήξεις δισεκατομμυρίων πυρηνικών βομβών υδρογόνου.
Η πολύ μεγάλη θερμοκρασία που επικρατεί εκεί επιτρέπει τη σύντηξη πυρήνων υδρογόνου σε πυρήνες ήλιου, με έλλειμμα μάζας, το οποίο μετατρέπεται σε ενέργεια, σύμφωνα με την περίφημη εξίσωση Ε=m.c2 τού Αϊνστάιν (ενέργεια ίσον μάζα επί το τετράγωνο τής ταχύτητας του φωτός, που είναι 300.000 χμ το δευτερόλεπτο). Κάθε δευτερόλεπτο 4,3 εκατομμύρια τόνοι μάζας του ήλιου μετατρέπονται, σύμφωνα με την εξίσωση αυτή, σε ενέργεια ίση με 107.1018 κιλοβατώρες (107 πεντάκις εκατομμύρια κιλοβατώρες). (Το δίκτυο τής ΔΕΗ σήμερα δεν μπορεί να υπερβεί τις 3000 Kwh κάθε δευτερόλεπτο). Το ηλιακό πυρηνικό εργοστάσιο λειτουργεί εδώ και τεσσεράμισι δισεκατομμύρια χρόνια, και υπολογίζεται ότι θα λειτουργεί άλλα τόσα και περισσότερα. Στη Γή φθάνει ένα πάρα πολύ μικρό τμήμα ενέργειας.
Λόγω της μεταβαλλόμενης δραστηριότητας των μαύρων κηλίδων στον Ήλιο επέρχεται μεταβολή στην ακτινοβολία του. Αυτό έχει παρατηρηθεί ότι συμβαίνει σε διάστημα εκατονταετιών, με συνέπεια να εμφανίζονται στη Γή ακραία καιρικά φαινόμενα. Από το 900~1250 μ.Χ. η θερμοκρασία της Γής ήταν ιδιαίτερα υψηλή, ενώ το 1550~ 1700 επικρατούσε ψύχος. Σήμερα δεν είναι ακόμη γνωστά τα ποσοστά με τα οποία, αφ’ ενός το φαινόμενο του θερμοκηπίου και αφ’ ετέρου η αύξηση του αριθμού των μαύρων κηλίδων, συμβάλλουν στην παρατηρούμενη στις μέρες μας αύξηση της θερμοκρασίας.
Το ρομποτικό διαστημόπλοιο Ulysses που σε συνεργασία NASA και ESA (European Space Agency) εκτοξεύτηκε το 1990 με σκοπό να εξερευνήσει τον ήλιο, στη διαδρομή του έχει ήδη πλησιάσει τον Δία (1992), το βόρειο πόλο του ήλιου (1994-5), το νότιο πόλο του ήλιου (2001-2), ξανά το Δία (2003-4), και το 2007-8 θα επισκοπήσει εκ νέου τους ηλιακούς πόλους.
Ο γραμμικός μαθηματικός υπολογισμός δίδει απαιτούμενο χρόνο ανάλωσης όλης της μάζας περίπου 15 τρισεκατομμύρια έτη. Πλην όμως όταν το υδρογόνο τελειώσει θα αρχίσουν αντιδράσεις με καύσιμο το ήλιον και άλλα βαρύτερα στοιχεία, έτσι ο ήλιος θα μετατραπεί σε ερυθρό γίγαντα, ο οποίος στη συνέχεια, με την εξάντληση όλων των πυρηνικών καυσίμων, θα συρρικνωθεί αρχικά σε ερυθρό νάνο, και τέλος, με τη μείωση της θερμοκρασίας και της λαμπρότητας του, θα καταλήξει σε μελανό νάνο, δηλ. ένα είδος μαύρης τρύπας. Η διαδικασία αυτή υπολογίζεται πως θα κρατήσει μεταξύ 5 και 10 δις έτη.
Υπολογίζεται πως περί το τέλος τής ζωής του ο Ήλιος θα γίνει δύο φορές κόκκινος γίγαντας. Την πρώτη θα διασταλεί μέχρι τη σημερινή τροχιά τής Γης, ενώ η Γη θα απομακρυνθεί λόγω σημαντικής μείωσης τής μάζας του Ήλιου. Ύστερα από μερικές εκατοντάδες εκ. έτη ο Ήλιος θα έχει συσταλεί σημαντικά και στη συνέχεια θα διασταλεί περισσότερο από την πρώτη φορά, αγγίζοντας σχεδόν τη Γη με το εξωτερικό τμήμα των καυτών αερίων και σε κάποια στιγμή θα τη «ρουφήξει» στο εσωτερικό του, όπου αρχικά για μερικές χιλιάδες έτη η Γη θα περιστρέφεται περί τον πυρήνα του, σιγά-σιγά όμως θα έλκεται προς τον πυρήνα, η θερμοκρασία της θα αυξάνεται και η Γη θα μετατρέπεται σε καυτό μάγμα. Στους 500 χιλ. βαθμούς Κελσίου θα κοχλάζει, θα χάνει μάζα και τελικά θα εξαφανισθεί. (Θυμίζει την Ησιόδου «Κοσμογονία»: Έζεε χθών και ωκεανίω ρείθρα).
Κατά κάποια εκδοχή ίσως η Γή να μη καταβροχθισθεί από τον Ήλιο, όμως θα είναι ένας νεκρός πλανήτης από κάθε άποψη, και όταν ο Ήλιος σβήσει μετατρεπόμενος σε λευκό νάνο, θα πέσει σε κάποια στιγμή πάνω του. Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και αν δε πέσει πάνω στο μακάβριο υπόλειμμα τού Ήλιου, θα πολτοποιηθεί μαζί με ολόκληρο το Σύμπαν όταν επέλθει η Μεγάλη Σύνθλιψη (Big Crunch) ή θα κοπεί σε κομμάτια στο Μεγάλο Σχίσμα (Big Rip).
Μέχρι τότε ευτυχείτε.

Αχιλ. Σ. Ξανθουλέας
Dott. Πολιτικός Μηχανικός
MSc Υδραυλικός-Υδρολόγος Μηχανικός
τ. Τομεάρχης ΔΕΗ – Ίλαρχος ε.α.

ΕΘΝΙΚΗ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΔΙΧΟΝΟΙΑ
(ΛΙΓΗ ΕΘΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ)
Γράφει ο Αχιλ. Σ. Ξανθουλέας
Dott. Πολιτικός Μηχανικός
MSc. Yδραυλικός-Υδρολόγος Μηχανικός
Ίλαρχος ε.α – τ. Τομεάρχης ΔΕΗ
Νομίζω ότι συχνά με ευκολία κραυγάζομε εθνικές κορώνες ιστορικής υπερηφάνειας, χωρίς να έχομε ένα επαρκές ιστορικό γνώθι σ’αυτόν, απαραίτητο υπαρξιακό υπόβαθρο τών σημερινών Ελλήνων και κυρίως του Ελληνικού Έθνους. Να υμνούμε τα καλά, αλλά να γνωρίζομε και τα άσχημα, με διάθεση αυτοκριτικής, συναίσθημα θλίψης όπου απαιτείται, και πρόθεση βελτίωσης. Το «καλάμι» είναι επικίνδυνο. Μαθαίνομε την ιστορία εμποτισμένη στο σοβινισμό και λογοκριμένη από τα αρνητικά. Μαθαίνομε ιστορία με παρωπίδες. Είναι λάθος. «Εθνικό είναι το αληθινό».
Με την πτώση τής Κωνσταντινούπολης και την κατά συνέπεια ολοκληρωτική διάλυση τού ήδη απελπιστικά συρρικνωμένου και εγκαταλειμμένου από τη Δύση Βυζαντίου, η Ελλάδα πέρασε από τη σχετικά ανώδυνη Βυζαντινή κυριαρχία, στην έντονα επώδυνη Οθωμανική. Κάποια τμήματα όπως η Κρήτη, η Ρόδος, η Κύπρος, οι Κυκλάδες και τα Επτάνησα έμειναν υπό Φράγκικη ή Ενετική κυριαρχία, άλλα όπως ο Μιστράς βρέθηκαν υπό Ελληνική διοίκηση. Με το χρόνο όμως τα περισσότερα κατακτήθηκαν από τους Τούρκους.
Είχε ήδη πάψει η Ελλάδα να είναι ανεξάρτητο κράτος από το 146 π.Χ. όταν ο Ρωμαίος στρατηγός Μόμμιος νίκησε στη Λευκόπετρα τού Ισθμού της Κορίνθου την Αχαϊκή Συμπολιτεία υπό το στρατηγό Δίαιο, και η Ελλάδα έγινε Ρωμαϊκή επαρχία. Είχαν προηγηθεί οι συνήθεις έριδες και διαμάχες μεταξύ των Ελληνικών πόλεων και κυρίως της Σπάρτης (Δωριέων) και των Αχαιών. Πολλοί Έλληνες, από παντού, ήταν φιλορρωμαίοι. Οι Αθηναίοι - έντονα φιλορωμαίοι - μάλλον δεν έδειξαν πολύ ενδιαφέρον για τα Ελληνικά πράγματα. Δεν υπήρχε ικανός ηγέτης (όπως π.χ. ο Αλέξανδρος) για έναν ενωμένο Ελληνικό στρατό.
Με την πτώση του Βυζαντίου πολλά αξιόλογα και μορφωμένα άτομα έφυγαν στη Δύση. Από αυτά που έμειναν τα περισσότερα αφομοιώθηκαν-και εν πολλοίς αξιοποιήθηκαν-από την πολιτική δομή τής νέας δύναμης, τής Οθωμανικής. Έντονη η έλλειψη ικανών ηγετών, πολιτικών και στρατιωτικών.
Ο Χριστιανισμός σπαραζόταν από τις διαμάχες τής ορθοδοξίας και του καθολικισμού, προς τέρψη τών Οθωμανών (κρειττότερον φακιόλιον τουρκικόν ή καλύπτρα λατινική, έλεγε ο δεύτερος μετά το Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Λουκάς Νοταράς). Ο Γεννάδιος Σχολάριος χρίσθηκε Πατριάρχης από τον Μωάμεθ τον πορθητή.
Η οικονομική ελίτ εμπόρων που αναπτύχθηκε αρκετά πριν από την επανάσταση του ’21, από την οποία θα μπορούσε να αναδειχθεί μία ηγετική φυσιογνωμία, δεν φαινόταν διατεθειμένη να διακυβεύσει τα κεκτημένα της. Μόνον όταν οι Οθωμανοί έσφιξαν την τάξη αυτή με ασφυκτικές υποχρεώσεις, άρχισε να ωριμάζει η σκέψη απεξάρτησης και απελευθέρωσης. Οι συνέπειες όμως ενός πολέμου και οι μεγάλες οικονομικές επιβαρύνσεις συνιστούσαν ανασταλτικό παράγοντα.
Αναπτύχθηκαν διάφορες ένοπλες ομάδες: Οι «κλέφτες» - κυρίως απόκληροι και καταδιωγμένοι - ξεκίνησαν σαν ληστές και πειρατές για να ζήσουν. Ήταν γενναίοι και σκληροτράχηλοι. Ενέπνεαν δέος. Επίσης οι «αρματολοί», που είχαν την έγκριση των Οθωμανών να οπλοφορούν και να δρούν σαν αντίπαλο δέος των κλεφτών ή για να εισπράττουν φόρους. Με το χρόνο επικράτησε στους αρματολούς ο νεποτισμός και δημιουργήθηκαν «δυναστείες», σόγια και τζάκια. Ατόνησε και η προθυμία τους στο κυνήγι των κλεφτών. Εξέχοντα ονόματα και από τους κλέφτες και από τους αρματολούς καλούνταν συχνά από Οθωμανούς, αλλά και από πλούσιους χριστιανούς, ως σωματοφύλακες. Δημιουργήθηκαν έτσι οι «κάποι».
Στην πρό του 1821 Ελλάδα δεν υπήρχε ένοπλη δύναμη μάχης, στρατιωτικά οργανωμένη, με εξαίρεση τη Μάνη. Από τις πιο πάνω τρείς τάξεις, κυρίως, ξεπετάχθηκαν οι ηγέτες του ’21. Δεν μπορούσαν όμως μόνοι να αντέξουν τα έξοδα του αγώνα και έπρεπε να δέχονται χρηματοδότηση από εύπορους εμπόρους και γαιοκτήμονες. Ήταν αναμενόμενη η έκρηξη τού αλληλοσπαραγμού, αντί της κοινής αντιμετώπισης τού κοινού για όλους εχθρού. Μετά τα Περσικά, Ελληνικές πόλεις, κατά καιρούς, συμμαχούσαν με τους Πέρσες εναντίον άλλων Ελληνικών πόλεων. Στον αγώνα του ΄21 ο Ελληνισμός δεν έφθασε εκεί (μεμονωμένα μόνο άτομα), αλλά η διχόνοια, έμμεσα, οδήγησε σχεδόν στο ίδιο αποτέλεσμα, δηλ. στην αντιπαλότητα μεταξύ των Ελλήνων. Τα δύο κόμματα, το ένα πολιτικής υπόστασης, το «αρχοντικό», δηλ. εύποροι, αλλά και γραμματισμένοι, συνήθως της διασποράς, και το άλλο στρατιωτικής δομής, το «καπετανίστικο», δηλ. οι οπλαρχηγοί, ξέχασαν ότι ο εχθρός είναι απέναντι και για τα δύο, και συχνά πολεμούσαν μεταξύ τους. Η Εθνοσυνέλευση του 1823 στο Άστρος Κυνουρίας, κάτι θλιβερό μας λέει. Συχνά-πυκνά η διαπλοκή και τα συμφέροντα αμαύρωσαν συνειδήσεις, και το κυριότερο αμαύρωσαν και πυρπόλησαν τον αγώνα.
Δυστυχώς ο αγώνας του ’21 δεν θα καρποφορούσε, ούτε ακόμη και αυτή η ναυμαχία του Ναυαρίνου, αν δε είχε η Ρωσία τα δικά της συμφέροντα ενάντια στην Τουρκία. Συγκεκριμένα ο στρατηγός Ντίμπιτς με το Ρωσικό στρατό διάβηκε τον Αίμο και προέλασε στην πεδιάδα της Μαρίτσας, νικώντας τους Τούρκους (Ρωσοτουρκικός πόλεμος 1828-29) και υποχρεώνοντάς τους να υπογράψουν τη Συνθήκη της Αδριανουπόλεως (1829), με την οποία η Ελλάδα αποκτούσε αυτονομία, όπως είχαν ζητήσει οι Τρεις Δυνάμεις (Γαλλία, Αγγλία, Ρωσία) πριν από το Ναυαρίνο.
Έχομε πολλές αρετές, αλλά και πολλά ελαττώματα για τα οποία συχνά στρουθοκαμηλίζομε. Το χιλιοπαινεμένο φιλότιμό μας εύκολα μετατρέπεται σε άκριτη ευθιξία και αλαζονεία, που βλάπτουν το ομαδικό καλό. Ο πόθος για πρωτιά γεννά το φθόνο - ατομικό και τοπικιστικό - με υπηρέτη τον εμπαθή ψόγο. Η ξακουστή φιλοξενία εύκολα μεταλλάσσεται σε ενοχλητική οικειότητα που νομίζει ότι δίνει πολλά και κατά συνέπεια απαιτεί πολλά, με επακόλουθο τη ρήξη. Κυρίως όμως η οικειότητα αμαυρώνει την έννοια του σεβασμού και φθείρει θεσμούς και αξίες. Ο θαυμασμός και η απόδοση επαίνων στους άξιους ενίοτε μετατρέπεται - και όχι πάντα χωρίς υστεροβουλία - σε θεοποιήσεις.
Το εγώ μας είναι υπερτροφικό, ατομικό και εθνικό. Πιστεύομε ότι είμαστε ο περιούσιος λαός. Πιστεύομε ότι όλοι μάς φθονούν, μάς ζηλεύουν, μάς μισούν. Μήπως μισούν και τους αρχαίους Έλληνες; Οι άνθρωποι δεν μισούν τους νεκρούς, έστω και αντίπαλους, αντιθέτως, είναι πρόθυμοι να τους αποδώσουν τιμές. Από τον «Επιτάφιο» έχομε την υπέροχη φράση: «φθόνος γαρ τοις ζώσι προς το αντίπαλον, το δε μη εμποδών ανανταγωνίστω ευνοία τετίμηται». Ή μήπως μας διαχωρίζουν; Γιατί να μας μισούν εμάς τους σήμερα ζωντανούς οι ξένοι; Για τον Πολιτισμό που παράγομε; Για την ωριμότητα και την υψηλή μας παιδεία; Για την τεχνολογική μας εξέλιξη; Για τα θαυμαστά μας δημόσια έργα, ιδίως εκείνα που είναι προϊόν ελληνικών χεριών (μελέτη-κατασκευή); Για τη δικαιοσύνη μας; Για τους πολιτικούς μας; Για την πνευματική μας έξαρση; Για την κοινωνική και οικογενειακή αγωγή μας; Για το σεβασμό και τη γνώση μας προς την ιστορία μας, στο περιβάλλον μας, στη γλώσσα μας; Για την οργάνωση και την λειτουργικότητα της δημόσιας διοίκησης; Για το οδικό και σιδηροδρομικό μας δίκτυο; Για την γρανιτένια ηθική μας και την αταλάντευτη επαγγελματική μας συνείδηση; Για τα ιδανικά ζωής που αφορούν στον πλουτισμό και στη στιγμιαία ηδονή; Για την ευγένεια ψυχής, την πολιτισμένη συμπεριφορά που μας διακρίνουν; Για την «μαγκιά» μας; Για τον τούρκικης ονομασίας «εθνικό» χορό μας, που μετά μανίας επιδιδόμαστε με περίσσιους ακκισμούς;
Προφανώς και δεν γίνεται αναφορά στο σύνολο, αλλά, πιστεύω, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, που δεν συνιστά μειοψηφία. Πρώτοι στην Ευρώπη στα τροχαία. Άγνοια κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Κακή οδήγηση. Τελευταίοι στις ήπιες μορφές ενέργειας. Υπέρογκο εθνικό χρέος. Κτηματολόγιο. Ολυμπιακή αεροπορία. Συστηματική παραβίαση νομοθεσίας περιβάλλοντος. Λακκούβες στους δρόμους και «ζαμανφουτισμός». Τελευταίοι στο διαδίκτυο. Πόσα ακόμη;
Υπάρχουν λίγα καλά έργα στην Ελλάδα (ιδίως των τελευταίων ετών), δυστυχώς όμως είναι προϊόν ξένης τεχνολογίας, ξένου management, ξένης εν πολλοίς χρηματοδότησης, ξένων μηχανημάτων. Υπάρχουν επιφανείς Έλληνες, ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΟΜΩΣ ΚΥΡΙΩΣ. Τι γίνεται με τους Έλληνες τής Ελλάδας, με την υποδομή τής Ελλάδας, όχι της Αμερικής, της Γερμανίας κλπ; Έχουν περάσει σχεδόν 200 χρόνια από την σκλαβιά (σύνηθες επιχείρημα). Η περίοδος χάριτος έχει προ πολλού εκπνεύσει. Κι΄ άλλες χώρες είχαν ενδιάμεσους πολέμους. Η Γερμανία και η Ιταλία εμφανίζονται ως ανεξάρτητες ενιαίες χώρες το 1870 (Μπίσμαρκ, Γκαριμπάλντι). Οι ΗΠΑ το 1782. Η Γερμανία καταστράφηκε στο Β΄ Πόλεμο, αλλά έκαμε το θαύμα της. Αντίστοιχα και η Ιταλία. Κι’ αν εμείς είχαμε πολλούς εμφύλιους, το οφείλομε στα ελαττώματα μας. Οι ξένοι δεν θα μπορούσαν να μας εκμεταλλευθούν, τουλάχιστον τόσο πολύ, αν δεν κάναμε τόσα λάθη (π.χ. εκστρατεία του 1919-22 με σύνθημα «επί τα ίχνη του Μ. Αλεξάνδρου», την οποία ξεκινήσαμε πέφτοντας στην παγίδα τών τότε μεγάλων δυνάμεων, που μας έβαλαν να βγάλομε το φίδι από τη τρύπα και μετά μας εγκατέλειψαν). Ξεκινάμε με τετάρτη, και καταλήγομε όπισθεν. Το 1897 δεν αναφέρεται σε σχολικά βιβλία. Οι θρίαμβοι τού 12-13 καλώς ιστορούνται. Το ’40 θριαμβεύσαμε. Στον εμφύλιο σκοτωθήκαμε μεταξύ μας. Στο Κυπριακό δεν κερδίσαμε. Στο Αιγαίο υπάρχει υποχώρηση. Το Σκοπιανό μας χλευάζει. Οι «Τσάμηδες» καραδοκούν. Λύσεις ευνοϊκές που χάθηκαν από διπλωματική μυωπία ή/και από άφρονα λαϊκισμό και κομματικό οππορτουνισμό. Στους αγώνες μας μετά την Επανάσταση του ’21 ως ελεύθερο έθνος, νομίζω πως μόνο σε δύο περιπτώσεις μεγαλουργήσαμε, το 1812-13 και το 1940, ενώ στις άλλες ταπεινωθήκαμε. Το 1912-13 είχαμε ένα καλό πρωθυπουργό, αλλά και ένα καλό αρχιστράτηγο, που αλληλοσυμπληρώνονταν, τουλάχιστον μέχρι τη ρήξη. Το 1940 είχαμε έναν ικανό και τίμιο «δικτάτορα», που τίμησε το Έθνος. Η Ιταλία τότε φάνταζε πολύ πιο τρομερή απ’ ότι η Τουρκία την περίοδο των Ιμίων. Την ώρα που ο Ιταλός πρέσβης επέδιδε το τελεσίγραφο, το «όχι» με τη φράση «συνεπώς έχομε πόλεμο» το είπε ο πρωθυπουργός. Ο Λαός, που την ώρα εκείνη κοιμόταν, το πρωί με τη στάση του συμφώνησε με τον πρωθυπουργό και επιβεβαίωσε το «όχι». Το σημειώνω γιά κάποιους κεχηνότες.
Στην εξωτερική πολιτική συχνά δεν μπορούμε να διακρίνομε το πραγματικά ασήμαντο από το φαινομενικά ασήμαντο, με αποτέλεσμα να ξιφουλκούμε ανόητα για το πρώτο καθιστώντάς το έτσι σημαντικό ή να αδιαφορούμε για το δεύτερο από κακή εκτίμηση και να συνειδητοποιούμε τη σημασία του αργά. (Ο Περικλής στην περίπτωση του Μεγαρικού ζητήματος δεν υποχώρησε στην προτροπή των πολιτικών του αντιπάλων να το ακυρώσει ως «βραχύ», για να αποφευχθεί ο πόλεμος, αλλά τους απάντησε «το γαρ βραχύ τι τούτο πάσαν υμών έχει την βεβαίωσιν και πείραν της γνώμης»).
Κατά τις εθνικές επετείους, μαζί με τους θριάμβους μας, που με ουρανομήκεις επευφημίες διαλαλούμε, ας προτρέπομε εαυτούς και αλλήλους και για αυτοκριτική και περισυλλογή, ατομική και εθνική.
Μία ακροτελεύτια φράση: Ο σοβινιστικός φανατισμός (που κατά κανόνα είναι σύμφυτος με την ιστορική άγνοια, την άκριτη στωμυλία και τον καιροσκοπισμό) δεν συνιστά μετάλλιο πατριωτισμού (κάθε άλλο). Η εχέφρων πολιτική (που κατά κανόνα είναι απόρροια ιστορικής γνώσης, συνδυαστικής σκέψης και μακρόπνοης μελλοντικής αντίληψης) δεν αγγίζεται από τη λάσπη της εθνικής μειοδοσίας.

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΘΕΡΜΑΝΣΗ - ΤΡΥΠΑ ΟΖΟΝΤΟΣ
Η ατμόσφαιρα τής Γης αποτελείται από δύο κυρίως αέρια, άζωτο (78%) και οξυγόνο (21%). Το υπόλοιπο 1% συμπληρώνουν τα αέρια αργόν, διοξείδιο του άνθρακα, υδρατμοί, υδρογόνο, όζον, μεθάνιο, μονοξείδιο του άνθρακα, ήλιον, νέον, κρυπτόν και ξένον. Η επιστήμη διαιρεί την ατμόσφαιρα στις ακόλουθες πέντε στρώσεις (από κάτω προς τα άνω): Τροπόσφαιρα. Ύψος από 8 χμ στους πόλους έως 16 χμ στον ισημερινό. Είναι ο χώρος που ζούμε και συμβαίνουν όλα τα καιρικά και τα περισσότερα μετεωρικά φαινόμενα, περιλαμβάνει δε την πλειοψηφία των υδρατμών. Η θερμοκρασία μειώνεται με το ύψος και φθάνει στους μείον 50 βαθμούς Κελσίου στις τροπικές ζώνες και μείον 80 στις εύκρατες. Στρατόσφαιρα. Ύψος μέχρι 50 χμ. Η θερμοκρασία με αργό ρυθμό στην αρχή και πιο γρήγορο στη συνέχεια ανεβαίνει στους μείον 3 βαθμούς Κελσίου. Μεσόσφαιρα. Ύψος 90 χμ. Η θερμοκρασία μειώνεται μέχρι τους μείον 110 βαθμούς Κελσίου. Θερμόσφαιρα. Υπερβαίνει τα 1000 χμ. Η θερμοκρασία ανέρχεται στους 1500 βαθμούς Κελσίου (εξ’ ου και το όνομα). Εξώσφαιρα. Εκτείνεται μέχρι περίπου τα 10.000 χμ, που είναι τα έξω όρια της ατμόσφαιρας.
Το ηλιακό φάσμα ακτινοβολίας που εισέρχεται στην ατμόσφαιρα συνίσταται από υπέρυθρη, ορατή, υπεριώδη, Χ , γ, και κοσμική ακτινοβολία. Από αυτή το 31% ανακλάται προς το διάστημα από σύννεφα, ατμοσφαιρικά σωματίδια και επιφάνειες πάγου και χιονιού στη Γη, και το 22% απορροφάται από την ατμόσφαιρα. Το υπόλοιπο 47%, κατά το πλείστον ορατή ακτινοβολία, θερμαίνει την επιφάνεια της Γης, η οποία για λόγους θερμικής ισορροπίας αποβάλει θερμότητα με εκπομπή υπέρυθρης.
Το 10% της εκπεμπόμενης από τη Γη υπέρυθρης ακτινοβολίας διαφεύγει προς το διάστημα και το 90% απορροφάται από ορισμένα αέρια της ατμόσφαιρας (υδρατμοί κυρίως, διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, οξείδιο του αζώτου, όζον), τα οποία με τη σειρά τους θερμαίνονται και εκπέμπουν υπέρυθρη ακτινοβολία. Το 20% διαφεύγει προς το διάστημα και το 80% επιστρέφει στη Γη και την θερμαίνει ξανά.
Η κυκλική αυτή διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να εξαντληθεί. Επειδή λειτουργεί σαν ένα θερμοκήπιο για τη Γη, έχουν δοθεί τα ονόματα Φαινόμενο τού Θερμοκηπίου και αέρια θερμοκηπίου.
Αυτή η ανταλλαγή θερμότητας διαμορφώνει στη Γη κλίμα και θερμοκρασιακή ισορροπία που επιτρέπουν την ύπαρξη έμβιας ύλης. Αν διέφευγε αμέσως προς το διάστημα όλη η υπέρυθρη ακτινοβολία, η μέση θερμοκρασία της Γης θα είχε ισορροπήσει στους μείον 18 βαθμούς Κελσίου από τους 15 τώρα. Οιαδήποτε τροποποίηση του φαινομένου θα διαφοροποιήσει τη θερμοκρασιακή ισορροπία στη Γη.
Ανάλογο φαινόμενο θερμοκηπίου παρατηρείται και σε άλλους πλανήτες, με διαφορετικές θερμοκρασιακές ισορροπίες. Έχει λεχθεί χιουμοριστικά πως η Αφροδίτη είναι πολύ καυτή (450 βαθμοί Κελσίου), ο Άρης πολύ κρύος (μείον 53 βαθμοί Κελσίου), η Γη είναι ό,τι πρέπει (15 βαθμοί Κελσίου).
Από τον αιώνα της βιομηχανικής επανάστασης (18ο αι.) άρχισαν να αυξάνονται τα ποσοστά των αερίων θερμοκηπίου από την καύση ορυκτών καυσίμων (βιομηχανία, θέρμανση), από καυσαέρια, από τσιμεντοβιομηχανίες, από καταστροφή τροπικών δασών, από αποσύνθεση οργανικών ουσιών σε χωματερές, από εντατικοποίηση ορυζώνων και αγροκτημάτων εκτροφής ζώων, από αύξηση βακτηριδίων λόγω καλλιέργειας και χρήσης λιπασμάτων αζωτούχων και ζωικών, από παραγωγή προϊόντων νάιλον και νιτρικών οξέων, από παράγωγα στην ιατρική και στα τρόφιμα (π.χ. λεκιθίνη), από παρασκευή προωθητικού καύσιμου πυραύλων, κ.ά.
Στις αρχές του 19ου αι. ο Γάλλος φυσικός και μαθηματικός Φουριέ (Jean Fourier, γνωστός και από τις σειρές και μετασχηματισμούς Φουριέ) διαπίστωσε την ύπαρξη φαινομένου θερμοκηπίου. Στα τέλη του 19ου αι. ο Σουηδός θεμελιωτής της φυσικής χημείας Αρρένιους (August Arrhenius) το επεξεργάστηκε ποσοτικά.
Ήταν όμως στη δεκαετία 1950 που έγινε αντιληπτή η ύπαρξη κλιματικών αλλαγών. Και δεν είναι μόνο αυτό· με την εξέλιξη της τεχνολογίας η ανθρώπινη δραστηριότητα προσθέτει νέα είδη αερίων, όπως διάφορα φθοριούχα παράγωγα στην επεξεργασία αλουμινίου και θειούχα παράγωγα στην παραγωγή ηλεκτρικών μονωτήρων, ιδίως όμως προσθέτει χλωροφθοράνθρακες (και άλλες συναφείς χημικές συνθέσεις) κατά την παραγωγή συστατικών ψυγείων, αφρών για πυροσβεστήρες και έπιπλα και καθίσματα αυτοκινήτων, μονωτικών, διαλυτικών καθαρισμού, αεροζόλ, κλιματιστικών, κλπ. Οι χλωροφθοράνθρακες διαθέτουν πολύ μεγάλη ικανότητα απορρόφησης θερμότητας. Το διοξείδιο του θείου και εν γένει τα οξείδια και οι βιομηχανικές ρυπογόνες ουσίες προκαλούν όξινη βροχή. Το μεθάνιο μειώνει την ικανότητα αυτοκαθαρισμού της ατμόσφαιρας από ρυπαντές και προκαλεί ζημιές στις σοδιές. Το μονοξείδιο του αζώτου από τα καυσαέρια, μετασχηματίζεται σε αιθαλομίχλη.
Η αύξηση των ποσοστών των αερίων θερμοκηπίου και ο εμπλουτισμός τους με νέα αέρια συνεπάγεται τη συγκράτηση μεγαλυτέρων ποσοτήτων υπέρυθρης ακτινοβολίας και επίταση τού φαινομένου θερμοκηπίου. Το κλίμα γίνεται θερμότερο. Την τελευταία 100ετία η μέση θερμοκρασία της Γης αυξήθηκε κατά 0,6 βαθμούς Κελσίου. Το ανεπιθύμητο ανθρωπογενές αυτό φαινόμενο οι επιστήμονες το αποκαλούν Παγκόσμια Θέρμανση. Εάν δεν ληφθούν αποφασιστικά μέτρα, υπάρχει ενδεχόμενο αύξησης της θερμοκρασίας έως 5,8 βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100, με κίνδυνο την τήξη τών πολικών πάγων και τών παγετώνων, την άνοδο τής θαλάσσιας στάθμης, παρατεταμένες ανομβρίες, μεγάλες πλημμύρες, τυφώνες κλπ.
Στη στρατόσφαιρα συγκεντρώνεται το 95% περίπου του όζοντος (το όνομα του προκύπτει από το ότι μυρίζει άσχημα). Εκεί σχηματίζει τη στοιβάδα όζοντος, η οποία απορροφά την επικίνδυνη υπεριώδη ακτινοβολία (προκαλεί καρκίνο του δέρματος, βλάβη στο ανοσοποιητικό, καταρράκτη, καταστρέφει τη βλάστηση κ.ά), και πολεμά διάφορους ρυπαντές, όπως μονοξείδιο άνθρακα, οξείδια αζώτου, μεθάνιο κλπ. Συνιστά έτσι μία ασπίδα προστασίας για τη Γη. Γι’ αυτό, το όζον της στρατόσφαιρας αποκαλείται «καλό όζον», ενώ το υπόλοιπο 5% που βρίσκεται στην τροπόσφαιρα είναι το «κακό όζον», διότι δημιουργεί φωτοχημικό νέφος, προκαλεί ερεθισμούς, αναπνευστικά προβλήματα, πονοκεφάλους, ζημιές σε ζώα και φυτά κλπ.
Τη δεκαετία 1970-80 ένα Βρετανικό κέντρο έρευνας περιβάλλοντος, το British Antarctic Survey (BAS), διαπίστωσε δραματικές απώλειες όζοντος πάνω από την Ανταρκτική (νότιος πόλος), σε βαθμό που η σημαντική αραίωση στη στοιβάδα τού όζοντος να δημιουργεί μία τεράστια τρύπα, την Τρύπα του Όζοντος. Αραίωση υπάρχει και στην Αρκτική (βόρειος πόλος) όχι όμως του μεγέθους της Ανταρκτικής. Στον ισημερινό η αραίωση έχει τη μικρότερη τιμή. (Φήμες λένε πως ο δορυφόρος ΤΟΜS είχε προγραμματισθεί να δίδει ως δυσανάγνωστες τις χαμηλές τιμές όζοντος. Η δημοσίευση τών μετρήσεων τού BAS ανάγκασαν τους αρμόδιους να αλλάξουν τη ρύθμιση).
Η αραίωση τού όζοντος οφείλεται στην επενέργεια των εκπεμπόμενων από την ανθρώπινη δραστηριότητα αερίων θερμοκηπίου. Οι διάφοροι χλωροφθοράνθρακες είναι αβλαβείς στην τροπόσφαιρα, όμως στην περιοχή του όζοντος μετασχηματίζονται μέσω χημικών ενώσεων υπό την επίδραση υπεριώδους ακτινοβολίας και παράγουν οξείδια χλωρίου και βρωμίου, τα οποία είναι δολοφόνοι του όζοντος, χαίρουν δε άκρας μακροζωίας φθάνοντας τα 200 χρόνια.
Στην Ανταρκτική δημιουργούνται στο κάτω μέρος της στρατόσφαιρας, κατά τη διάρκεια τού χωρίς ηλιακό φως χειμώνα (Μάιος-Ιούλιος), ισχυροί στροβιλισμοί ανέμων με πολύ χαμηλές θερμοκρασίες (μείον 80 βαθμοί Κελσίου) που προκαλούν την εμφάνιση Πολικών Στρατοσφαιρικών Σύννεφων, τα οποία με τη σειρά τους οδηγούν σε χημικές αντιδράσεις μετατρέπουσες τα ανενεργά στοιχεία χλώριο και βρώμιο σε ενεργές μορφές οξειδίων. Η επιστροφή τού ηλιακού φωτός ενεργοποιεί τη διαδικασία απώλειας του όζοντος. Έτσι η Ανταρκτική έχει «πλεονέκτημα».
Για την προστασία του όζοντος το 1985 στη διάσκεψη της Βιέννης αποφασίσθηκαν οι διαδικασίες συνεργασίας σε διεθνές επίπεδο, και στη βάση αυτή το 1987 υπεγράφη το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ από 36 χώρες, οι οποίες δεσμεύτηκαν να περιορίσουν τις εκπομπές οζοκτόνων αερίων στο ήμισυ μέχρι το 2000, ιδίως χλωροφθορανθράκων, χωρίς όμως να επιτευχθεί ο στόχος. Ακολούθησαν αρκετές αναθεωρητικές διασκέψεις (Ελσίνκι ‘89, Λονδίνο ’90, Ναϊρόμπι ’91, Κοπενχάγκη ’92, Μπανγκόκ ’93, Βιέννη ’95, Μόντρεαλ ’97, Πεκίνο ’99). Το 1989 η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πρότεινε, με συναίνεση των ΗΠΑ, να εφαρμοσθεί κατά τη διάρκεια του 1990 ολική απαγόρευση, χωρίς πάλι να υπάρξει επιτυχία. Το 2002 εξέδωσε την Οδηγία 2002/3/ΕΚ προς τα μέλη-κράτη. Το 1995 περισσότερα από 100 έθνη συμφώνησαν να σταματήσει η παραγωγή μικροβιοκτόνων από τις αναπτυγμένες χώρες. Το ίδιο έτος είχε σταματήσει η παραγωγή χλωροφθορανθράκων και προβλέπεται μέχρι το 2010 να σταματήσει και από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Επιτρέπεται όμως για μερικά έτη ακόμη η παραγωγή υδροχλωροφθορανθράκων ως υποκατάστατων λόγω μικρής επίδρασης στο όζον. Το 1991 η NASA εκτόξευσε το δορυφόρο UARS (Upper Atmosphere Research Satellite) για να παρακολουθεί το όζον. Σήμερα το Πρωτόκολλο Μόντρεαλ φέρει τις υπογραφές 190 χωρών και κάποια ελπίδα διαφαίνεται. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Μετεωρολογίας έχει εκτιμήσει ότι μέχρι το 2050 θα αποκατασταθεί το όζον, όμως πρόσφατες έρευνες δείχνουν μακρύτερα. (Στην Ανταρκτική είναι αδύνατες οι μετρήσεις από Μάιο μέχρι Ιούλιο λόγω χειμώνα και απόλυτου σκότους).
Για τις κλιματικές αλλαγές και το φαινόμενο θερμοκηπίου ο ΟΗΕ συγκάλεσε διάσκεψη το 1992 στο Rio de Janeiro. Παραβρέθηκαν αντιπρόσωποι 154 χωρών και συμφώνησαν στη μείωση, μέχρι το 2000, εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από τις βιομηχανικές χώρες σε επίπεδα κάτω του 1990. Αποφασίσθηκε δε να γίνονται, με αρχή το 1995, διασκέψεις κάθε έτος (Βερολίνο, Γενεύη, Κυότο, Βουένος Άιρες, Μπον, Χάγη, Μπον & Μαρακές, Νέο Δελχί, Μιλάνο, Βουένος Άιρες, Μόντρεαλ, Ναϊρόμπι, Μπαλί, Βαρσοβία, Κοπεγχάγη). Στη διάσκεψη του Κυότο το 1997 υπεγράφη το Πρωτόκολλο του Κυότο, σύμφωνα με το οποίο οι βιομηχανικές χώρες αναλαμβάνουν την υποχρέωση να μειώσουν, από το 2008 μέχρι το 2012, τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά μέσον όρο 5,2% κάτω των ορίων του 1990, με κάποιες εξαιρέσεις σε αναπτυσσόμενες χώρες και σε ειδικά ιατρικά θέματα, και με δυνατότητα σε χώρες που έχουν επιτύχει το στόχο, να πουλάνε την επιπλέον μείωση σε άλλες που έχουν δυσκολία στη μείωση. Η επικύρωση του πρωτοκόλλου από τις χώρες που υπέγραψαν δεν έχει ολοκληρωθεί και αδρανεί, ιδίως από το 2001 που οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν πως η επικύρωση θα ήταν πολύ δαπανηρή, εναντιώθηκαν δε στο μέτρο απαλλαγής των αναπτυσσόμενων χωρών. Ανάλογη στάση είχε και η Αυστραλία. Μέχρι τώρα το έχουν επικυρώσει 172 χώρες, το 62% περίπου των υπόχρεων χωρών. Οι ΗΠΑ και η Αυστραλία συνεχίσουν την άρνηση.
Το πρωτόκολλο άφησε πολλά θέματα ανοιχτά για επίλυση στις ετήσιες διασκέψεις περί κλιματικών αλλαγών. Στην ανεπιτυχή της Χάγης το 2000 υπήρξε διαφωνία μεταξύ Ε.Ε και ΗΠΑ, Καναδά, Ιαπωνίας, Αυστραλίας, που ήθελαν μέτρα πιο χαλαρά. Στη Μπον και στο Μαρακές το 2001 υπήρξε κάποια πρόοδος. Στο Μόντρεαλ το 2005 η διάσκεψη αποτέλεσε την πρώτη συνέχεια του πρωτοκόλλου Κυότο και αποφασίστηκε η επέκταση της ισχύος του πέραν του 2012. Στη δεύτερη συνέχεια στο Ναϊρόμπι το 2006 ακούστηκε ο ειρωνικός για κάποιους αντιπροσώπους όρος περί «τουριστών κλίματος-climate tourists». Η τρίτη θα γίνει στο Μπαλί το Δεκέμβριο 2007, η τέταρτη στη Βαρσοβία το 2008 και η πέμπτη στην Κοπεγχάγη το 2009. Στη μη δεσμευτική διακήρυξη της Ουάσινγκτον το Φεβρουάριο 2007 οι G8 (ΗΠΑ, Καναδάς, Ρωσία, Ιαπωνία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία) και επιπλέον Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, Μεξικό και Νότιος Αφρική, συμφώνησαν κατ΄αρχήν στη σύνταξη εντός του 2009 ενός πρωτοκόλλου διαδόχου του Κυότο. Πέραν των πιο πάνω, διάφορα συνέδρια συγκαλούνται συχνά σε διάφορα μέρη της γης. Τον Ιανουάριο 2007 οι χώρες της ΕΕ συμφώνησαν σε Ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική με μείωση εκπομπών αερίων κατά 20% μέχρι το 2020, και αύξηση κατά περίπου 14% στην παραγωγή ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Δεσμεύθηκαν ακόμη να προχωρήσουν και σε άλλα μέτρα, όπως παραγωγή καυσίμου από φυτά και χρήση λαμπτήρων φθορισμού.
Στα μαθηματικά μοντέλα με υπολογιστές οι παράμετροι προσομοίωσης δεν είναι πλήρως διακριβωμένες ποιοτικά και ποσοτικά. Π.χ. θα μπορούσε να διατυπωθεί πως η αύξηση της θερμοκρασίας τής επιφάνειας της γης θα προκαλέσει μεγαλύτερη εξάτμιση και κατά συνέπεια περισσότερα σύννεφα, οπότε και μεγαλύτερη ποσότητα ανακλώμενης προς το διάστημα ηλιακής ακτινοβολίας, μειώνοντας έτσι το απορροφούμενο από την επιφάνεια της γης ποσοστό ενέργειας, με αποτέλεσμα μικρότερη αύξηση της θερμοκρασίας και τελικά κάποιο αντιζύγισμα στην επιφερόμενη από το φαινόμενο θερμοκηπίου αύξηση. Το συμπέρασμα είναι πως η ανθρωπότητα και σε αυτό το πρόβλημα πρέπει να διατρέξει, γρήγορα και αποφασιστικά, δρόμο ούτε βραχύ, ούτε εύκολο.
Αχιλ. Σ. Ξανθουλέας
Dott. Πολιτικός Μηχανικός
ΜSc Υδραυλικός-Υδρολόγος Μηχανικός
τ. Τομεάρχης ΔΕΗ - Ίλαρχος ε.α

Εθνική υπερηφάνεια και εθνική διχόνοια. Λίγη εθνική αυτοκριτική.

Αχιλ. Σ. Ξανθουλέας
Dott. Πολιτικός Μηχανικός - MSc. Yδραυλικός-Υδρολόγος Μηχανικός
Ίλαρχος ε.α – τ. Τομεάρχης ΔΕΗ
Νομίζω ότι συχνά με ευκολία κραυγάζομε εθνικές κορώνες ιστορικής υπερηφάνειας, χωρίς να έχομε ένα επαρκές ιστορικό γνώθι σ’αυτόν, απαραίτητο υπαρξιακό υπόβαθρο τών σημερινών Ελλήνων και κυρίως του Ελληνικού Έθνους. Να υμνούμε τα καλά, αλλά να γνωρίζομε και τα άσχημα, με διάθεση αυτοκριτικής, συναίσθημα θλίψης όπου απαιτείται, και πρόθεση βελτίωσης. Το «καλάμι» είναι επικίνδυνο. Μαθαίνομε την ιστορία εμποτισμένη στο σοβινισμό και λογοκριμένη από τα αρνητικά. Μαθαίνομε ιστορία με παρωπίδες. Είναι λάθος. «Εθνικό είναι το αληθινό».
Με την πτώση τής Κωνσταντινούπολης και την κατά συνέπεια ολοκληρωτική διάλυση τού ήδη απελπιστικά συρρικνωμένου και εγκαταλειμμένου από τη Δύση Βυζαντίου, η Ελλάδα πέρασε από τη σχετικά ανώδυνη Βυζαντινή κυριαρχία, στην έντονα επώδυνη Οθωμανική. Κάποια τμήματα όπως η Κρήτη, η Ρόδος, η Κύπρος, οι Κυκλάδες και τα Επτάνησα έμειναν υπό Φράγκικη ή Ενετική κυριαρχία, άλλα όπως ο Μιστράς βρέθηκαν υπό Ελληνική διοίκηση. Με το χρόνο όμως τα περισσότερα κατακτήθηκαν από τους Τούρκους.
Είχε ήδη πάψει η Ελλάδα να είναι ανεξάρτητο κράτος από το 146 π.Χ. όταν ο Ρωμαίος στρατηγός Μόμμιος νίκησε στη Λευκόπετρα τού Ισθμού της Κορίνθου την Αχαϊκή Συμπολιτεία υπό το στρατηγό Δίαιο, και η Ελλάδα έγινε Ρωμαϊκή επαρχία. Είχαν προηγηθεί οι συνήθεις έριδες και διαμάχες μεταξύ των Ελληνικών πόλεων και κυρίως της Σπάρτης (Δωριέων) και των Αχαιών. Πολλοί Έλληνες, από παντού, ήταν φιλορρωμαίοι. Οι Αθηναίοι - έντονα φιλορωμαίοι - μάλλον δεν έδειξαν πολύ ενδιαφέρον για τα Ελληνικά πράγματα. Δεν υπήρχε ικανός ηγέτης (όπως π.χ. ο Αλέξανδρος) για έναν ενωμένο Ελληνικό στρατό.
Με την πτώση του Βυζαντίου πολλά αξιόλογα και μορφωμένα άτομα έφυγαν στη Δύση. Από αυτά που έμειναν τα περισσότερα αφομοιώθηκαν-και εν πολλοίς αξιοποιήθηκαν-από την πολιτική δομή τής νέας δύναμης, τής Οθωμανικής. Έντονη η έλλειψη ικανών ηγετών, πολιτικών και στρατιωτικών.
Ο Χριστιανισμός σπαραζόταν από τις διαμάχες τής ορθοδοξίας και του καθολικισμού, προς τέρψη τών Οθωμανών (κρειττότερον φακιόλιον τουρκικόν ή καλύπτρα λατινική, έλεγε ο δεύτερος μετά το Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Λουκάς Νοταράς). Ο Γεννάδιος Σχολάριος χρίσθηκε Πατριάρχης από τον Μωάμεθ τον πορθητή.
Η οικονομική ελίτ εμπόρων που αναπτύχθηκε αρκετά πριν από την επανάσταση του ’21, από την οποία θα μπορούσε να αναδειχθεί μία ηγετική φυσιογνωμία, δεν φαινόταν διατεθειμένη να διακυβεύσει τα κεκτημένα της. Μόνον όταν οι Οθωμανοί έσφιξαν την τάξη αυτή με ασφυκτικές υποχρεώσεις, άρχισε να ωριμάζει η σκέψη απεξάρτησης και απελευθέρωσης. Οι συνέπειες όμως ενός πολέμου και οι μεγάλες οικονομικές επιβαρύνσεις συνιστούσαν ανασταλτικό παράγοντα.
Αναπτύχθηκαν διάφορες ένοπλες ομάδες: Οι «κλέφτες» - κυρίως απόκληροι και καταδιωγμένοι - ξεκίνησαν σαν ληστές και πειρατές για να ζήσουν. Ήταν γενναίοι και σκληροτράχηλοι. Ενέπνεαν δέος. Επίσης οι «αρματολοί», που είχαν την έγκριση των Οθωμανών να οπλοφορούν και να δρούν σαν αντίπαλο δέος των κλεφτών ή για να εισπράττουν φόρους. Με το χρόνο επικράτησε στους αρματολούς ο νεποτισμός και δημιουργήθηκαν «δυναστείες», σόγια και τζάκια. Ατόνησε και η προθυμία τους στο κυνήγι των κλεφτών. Εξέχοντα ονόματα και από τους κλέφτες και από τους αρματολούς καλούνταν συχνά από Οθωμανούς, αλλά και από πλούσιους χριστιανούς, ως σωματοφύλακες. Δημιουργήθηκαν έτσι οι «κάποι».
Στην πρό του 1821 Ελλάδα δεν υπήρχε ένοπλη δύναμη μάχης, στρατιωτικά οργανωμένη, με εξαίρεση τη Μάνη. Από τις πιο πάνω τρείς τάξεις, κυρίως, ξεπετάχθηκαν οι ηγέτες του ’21. Δεν μπορούσαν όμως μόνοι να αντέξουν τα έξοδα του αγώνα και έπρεπε να δέχονται χρηματοδότηση από εύπορους εμπόρους και γαιοκτήμονες. Ήταν αναμενόμενη η έκρηξη τού αλληλοσπαραγμού, αντί της κοινής αντιμετώπισης τού κοινού για όλους εχθρού. Μετά τα Περσικά, Ελληνικές πόλεις, κατά καιρούς, συμμαχούσαν με τους Πέρσες εναντίον άλλων Ελληνικών πόλεων. Στον αγώνα του ΄21 ο Ελληνισμός δεν έφθασε εκεί (μεμονωμένα μόνο άτομα), αλλά η διχόνοια, έμμεσα, οδήγησε σχεδόν στο ίδιο αποτέλεσμα, δηλ. στην αντιπαλότητα μεταξύ των Ελλήνων. Τα δύο κόμματα, το ένα πολιτικής υπόστασης, το «αρχοντικό», δηλ. εύποροι, αλλά και γραμματισμένοι, συνήθως της διασποράς, και το άλλο στρατιωτικής δομής, το «καπετανίστικο», δηλ. οι οπλαρχηγοί, ξέχασαν ότι ο εχθρός είναι απέναντι και για τα δύο, και συχνά πολεμούσαν μεταξύ τους. Η Εθνοσυνέλευση του 1823 στο Άστρος Κυνουρίας, κάτι θλιβερό μας λέει. Συχνά-πυκνά η διαπλοκή και τα συμφέροντα αμαύρωσαν συνειδήσεις, και το κυριότερο αμαύρωσαν και πυρπόλησαν τον αγώνα.
Δυστυχώς ο αγώνας του ’21 δεν θα καρποφορούσε, ούτε ακόμη και αυτή η ναυμαχία του Ναυαρίνου, αν δε είχε η Ρωσία τα δικά της συμφέροντα ενάντια στην Τουρκία. Συγκεκριμένα ο στρατηγός Ντίμπιτς με το Ρωσικό στρατό διάβηκε τον Αίμο και προέλασε στην πεδιάδα της Μαρίτσας, νικώντας τους Τούρκους (Ρωσοτουρκικός πόλεμος 1828-29) και υποχρεώνοντάς τους να υπογράψουν τη Συνθήκη της Αδριανουπόλεως (1829), με την οποία η Ελλάδα αποκτούσε αυτονομία, όπως είχαν ζητήσει οι Τρεις Δυνάμεις (Γαλλία, Αγγλία, Ρωσία) πριν από το Ναυαρίνο.
Έχομε πολλές αρετές, αλλά και πολλά ελαττώματα για τα οποία συχνά στρουθοκαμηλίζομε. Το χιλιοπαινεμένο φιλότιμό μας εύκολα μετατρέπεται σε άκριτη ευθιξία και αλαζονεία, που βλάπτουν το ομαδικό καλό. Ο πόθος για πρωτιά γεννά το φθόνο - ατομικό και τοπικιστικό - με υπηρέτη τον εμπαθή ψόγο. Η ξακουστή φιλοξενία εύκολα μεταλλάσσεται σε ενοχλητική οικειότητα που νομίζει ότι δίνει πολλά και κατά συνέπεια απαιτεί πολλά, με επακόλουθο τη ρήξη. Κυρίως όμως η οικειότητα αμαυρώνει την έννοια του σεβασμού και φθείρει θεσμούς και αξίες. Ο θαυμασμός και η απόδοση επαίνων στους άξιους ενίοτε μετατρέπεται - και όχι πάντα χωρίς υστεροβουλία - σε θεοποιήσεις.
Το εγώ μας είναι υπερτροφικό, ατομικό και εθνικό. Πιστεύομε ότι είμαστε ο περιούσιος λαός. Πιστεύομε ότι όλοι μάς φθονούν, μάς ζηλεύουν, μάς μισούν. Μήπως μισούν και τους αρχαίους Έλληνες; Οι άνθρωποι δεν μισούν τους νεκρούς, έστω και αντίπαλους, αντιθέτως, είναι πρόθυμοι να τους αποδώσουν τιμές. Από τον «Επιτάφιο» έχομε την υπέροχη φράση: «φθόνος γαρ τοις ζώσι προς το αντίπαλον, το δε μη εμποδών ανανταγωνίστω ευνοία τετίμηται». Ή μήπως μας διαχωρίζουν; Γιατί να μας μισούν εμάς τους σήμερα ζωντανούς οι ξένοι; Για τον Πολιτισμό που παράγομε; Για την ωριμότητα και την υψηλή μας παιδεία; Για την τεχνολογική μας εξέλιξη; Για τα θαυμαστά μας δημόσια έργα, ιδίως εκείνα που είναι προϊόν ελληνικών χεριών (μελέτη-κατασκευή); Για τη δικαιοσύνη μας; Για τους πολιτικούς μας; Για την πνευματική μας έξαρση; Για την κοινωνική και οικογενειακή αγωγή μας; Για το σεβασμό και τη γνώση μας προς την ιστορία μας, στο περιβάλλον μας, στη γλώσσα μας; Για την οργάνωση και την λειτουργικότητα της δημόσιας διοίκησης; Για το οδικό και σιδηροδρομικό μας δίκτυο; Για την γρανιτένια ηθική μας και την αταλάντευτη επαγγελματική μας συνείδηση; Για τα ιδανικά ζωής που αφορούν στον πλουτισμό και στη στιγμιαία ηδονή; Για την ευγένεια ψυχής, την πολιτισμένη συμπεριφορά που μας διακρίνουν; Για την «μαγκιά» μας; Για τον τούρκικης ονομασίας «εθνικό» χορό μας, που μετά μανίας επιδιδόμαστε με περίσσιους ακκισμούς;
Προφανώς και δεν γίνεται αναφορά στο σύνολο, αλλά, πιστεύω, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, που δεν συνιστά μειοψηφία. Πρώτοι στην Ευρώπη στα τροχαία. Άγνοια κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Κακή οδήγηση. Τελευταίοι στις ήπιες μορφές ενέργειας. Υπέρογκο εθνικό χρέος. Κτηματολόγιο. Ολυμπιακή αεροπορία. Συστηματική παραβίαση νομοθεσίας περιβάλλοντος. Λακκούβες στους δρόμους και «ζαμανφουτισμός». Τελευταίοι στο διαδίκτυο. Πόσα ακόμη;
Υπάρχουν λίγα καλά έργα στην Ελλάδα (ιδίως των τελευταίων ετών), δυστυχώς όμως είναι προϊόν ξένης τεχνολογίας, ξένου management, ξένης εν πολλοίς χρηματοδότησης, ξένων μηχανημάτων. Υπάρχουν επιφανείς Έλληνες, ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΟΜΩΣ ΚΥΡΙΩΣ. Τι γίνεται με τους Έλληνες τής Ελλάδας, με την υποδομή τής Ελλάδας, όχι της Αμερικής, της Γερμανίας κλπ; Έχουν περάσει σχεδόν 200 χρόνια από την σκλαβιά (σύνηθες επιχείρημα). Η περίοδος χάριτος έχει προ πολλού εκπνεύσει. Κι΄ άλλες χώρες είχαν ενδιάμεσους πολέμους. Η Γερμανία και η Ιταλία εμφανίζονται ως ανεξάρτητες ενιαίες χώρες το 1870 (Μπίσμαρκ, Γκαριμπάλντι). Οι ΗΠΑ το 1782. Η Γερμανία καταστράφηκε στο Β΄ Πόλεμο, αλλά έκαμε το θαύμα της. Αντίστοιχα και η Ιταλία. Κι’ αν εμείς είχαμε πολλούς εμφύλιους, το οφείλομε στα ελαττώματα μας. Οι ξένοι δεν θα μπορούσαν να μας εκμεταλλευθούν, τουλάχιστον τόσο πολύ, αν δεν κάναμε τόσα λάθη (π.χ. εκστρατεία του 1919-22 με σύνθημα «επί τα ίχνη του Μ. Αλεξάνδρου», την οποία ξεκινήσαμε πέφτοντας στην παγίδα τών τότε μεγάλων δυνάμεων, που μας έβαλαν να βγάλομε το φίδι από τη τρύπα και μετά μας εγκατέλειψαν). Ξεκινάμε με τετάρτη, και καταλήγομε όπισθεν. Το 1897 δεν αναφέρεται σε σχολικά βιβλία. Οι θρίαμβοι τού 12-13 καλώς ιστορούνται. Το ’40 θριαμβεύσαμε. Στον εμφύλιο σκοτωθήκαμε μεταξύ μας. Στο Κυπριακό δεν κερδίσαμε. Στο Αιγαίο υπάρχει υποχώρηση. Το Σκοπιανό μας χλευάζει. Οι «Τσάμηδες» καραδοκούν. Λύσεις ευνοϊκές που χάθηκαν από διπλωματική μυωπία ή/και από άφρονα λαϊκισμό και κομματικό οππορτουνισμό. Στους αγώνες μας μετά την Επανάσταση του ’21 ως ελεύθερο έθνος, νομίζω πως μόνο σε δύο περιπτώσεις μεγαλουργήσαμε, το 1812-13 και το 1940, ενώ στις άλλες ταπεινωθήκαμε. Το 1912-13 είχαμε ένα καλό πρωθυπουργό, αλλά και ένα καλό αρχιστράτηγο, που αλληλοσυμπληρώνονταν, τουλάχιστον μέχρι τη ρήξη. Το 1940 είχαμε έναν ικανό και τίμιο «δικτάτορα», που τίμησε το Έθνος. Η Ιταλία τότε φάνταζε πολύ πιο τρομερή απ’ ότι η Τουρκία την περίοδο των Ιμίων. Την ώρα που ο Ιταλός πρέσβης επέδιδε το τελεσίγραφο, το «όχι» με τη φράση «συνεπώς έχομε πόλεμο» το είπε ο πρωθυπουργός. Ο Λαός, που την ώρα εκείνη κοιμόταν, το πρωί με τη στάση του συμφώνησε με τον πρωθυπουργό και επιβεβαίωσε το «όχι». Το σημειώνω γιά κάποιους κεχηνότες.
Στην εξωτερική πολιτική συχνά δεν μπορούμε να διακρίνομε το πραγματικά ασήμαντο από το φαινομενικά ασήμαντο, με αποτέλεσμα να ξιφουλκούμε ανόητα για το πρώτο καθιστώντάς το έτσι σημαντικό ή να αδιαφορούμε για το δεύτερο από κακή εκτίμηση και να συνειδητοποιούμε τη σημασία του αργά. (Ο Περικλής στην περίπτωση του Μεγαρικού ζητήματος δεν υποχώρησε στην προτροπή των πολιτικών του αντιπάλων να το ακυρώσει ως «βραχύ», για να αποφευχθεί ο πόλεμος, αλλά τους απάντησε «το γαρ βραχύ τι τούτο πάσαν υμών έχει την βεβαίωσιν και πείραν της γνώμης»).
Κατά τις εθνικές επετείους, μαζί με τους θριάμβους μας, που με ουρανομήκεις επευφημίες διαλαλούμε, ας προτρέπομε εαυτούς και αλλήλους και για αυτοκριτική και περισυλλογή, ατομική και εθνική.
Μία ακροτελεύτια φράση: Ο σοβινιστικός φανατισμός (που κατά κανόνα είναι σύμφυτος με την ιστορική άγνοια, την άκριτη στωμυλία και τον καιροσκοπισμό) δεν συνιστά μετάλλιο πατριωτισμού (κάθε άλλο). Η εχέφρων πολιτική (που κατά κανόνα είναι απόρροια ιστορικής γνώσης, συνδυαστικής σκέψης και μακρόπνοης μελλοντικής αντίληψης) δεν αγγίζεται από τη λάσπη της εθνικής μειοδοσίας.
asxanthouleas