Η ΕΠΟΠΟΙΙΑ «ΑΛΜΥΡΟΣ-ΔΙΡΟΣ-ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΣ»
Πιστεύω, και έχω επ’ αυτού αρθρογραφήσει σε πολλές Μανιάτικες εφημερίδες, πως η εποποιία «Αλμυρός-Διρός-Πολυάραβος», πρέπει να εορτάζεται ως ενιαία τρισυπόστατη οντότητα, χωρίς σοβινιστικούς τοπικισμούς και αντιπαλότητες, που ζημιώνουν την ΙΔΕΑ τής Μάνης. Οι τρεις αυτές δοξασμένες Μανιάτικες μάχες, είναι ακριβώς εκείνες που κυρίως έδωσαν το στίγμα, τής, γεωγραφικά και γενεαλογικά ενιαίας περιοχής. Ας μην είναι η αιτία, (ή έστω η αφορμή), διχαστικών εκφάνσεων με περιφρονητικές απολήξεις. Συμβατός προς αυτήν την ιδέα, θα είναι ο λόγος που θα αρθρώσω, με σεβασμό θα υμνήσω τήν Μανιάτικη εποποιία.
Δόξα στο πνεύμα των αρχαίων προγόνων, αιώνιον φωτός πηγήν.
Δόξα στα όπλα ηρώων νέων, που ετίμησαν αυτήν την Γην.
Τoν Φεβρουάριο 1825 ο Ιμπραήμ αποβιβάζει στη Μεθώνη 4,5 χιλ. στρατό, αμαχητί. Θα μπορούσαν να τον συντρίψουν, δυστυχώς όμως οι προσωπικές έχθρες των κυβερνώντων την Ελλάδα, οι ταξικές αντιθέσεις, ο τοπικισμός, τα δάνεια με τις λίρες, είχαν οδηγήσει το Έθνος, στην δυστυχέστερη ίσως περίοδο του Αγώνα, μαινόταν ο δεύτερος εμφύλιος. Ο Ιμπραήμ επωφελείται, και τον Μάρτιο καταλαμβάνει αμαχητί και την Κορώνη. Προβαίνει σε λεηλασίες και σε δηώσεις. Κινείται προς Ναβαρίνο, νικά στο Κρεμμύδι, τα κυβερνητικά στρατεύματα φοβήθηκαν και έφυγαν για τη Ρούμελη. Νέες ενισχύσεις στη Μεθώνη. Καταλαμβάνει την Σφακτηρία, το Παλιόκαστρο, το Νιόκαστρο. Τον Μάιο νικά στο Μανιάκι, σε μία κατάφορα άνιση μάχη. Το λεφούσι που έσερνε, «σκέπαζε όλον τον τόπον, όσον βλέπει το μάτι ανθρώπου». Ο Παπαφλέσσας με 900 που δεν κιότεψαν κι’ έμειναν, μίλησε για Λεωνίδια μάχη. Από τους εκατόν είκοσι Μανιάτες με τον Πιέρρο Βοϊδή, δεν έφυγε ούτε ένας. «Πάμε στα ταμπούρια μας, και όποιος θα μείνει γιαμά, ας ακούει των γυναικών τα μοιρολόγια». Οι περισσότεροι έπεσαν· κι’ ο Παπαφλέσσας, κι’ ο Βοϊδής. Το Μανιάτικο ταμπούρι, το πιό δυνατό, κράτησε ως το τέλος. Οι Μανιάτισσες πολλούς μοιρολόγησαν. Πλάι στις Θερμοπύλες, πλάι στην Αλαμάνα,.. το Μανιάκι.
Πριν προχωρήσει προς Τρίπολη, καταλαμβάνει την Κυπαρισσία, την Καλαμάτα, τις Κιτριές, τον Αλμυρό. Δεν ήταν έτοιμος ακόμη, δεν τόλμησε να μπει στη Μάνη. Τον Ιούνιο στην Πολιανή-Τραμπάλα-Βέρβενα,..άρχοντας στην Τρίπολη. Κινείται προς Ναύπλιο, στους Μύλους βρήκε αντίσταση, πάει στο Άργος, φοβάται όμως το πάθημα τού Δράμαλη, καίει το Άργος και γυρίζει στην Τρίπολη. Στο Ναβαρίνο κι΄ άλλες ενισχύσεις. Τον Ιούλιο καίει την Αλωνίσταινα και τη Μαγούλιανη. Τον Αύγουστο αιχμαλωτίζει 800 γυναικόπαιδα στο Κυπαρίσσι, καίει Φιλιατρά, Γαργαλιάνους, Λαγουδίτσα. Τον Οκτώβριο ξεκινά γιά το Μεσολόγγι, για να αντικαταστήσει τον Κιουταχή, με εντολή του Σουλτάνου. Τέτοια φήμη στρατηλάτη είχε αποκτήσει. Στην διαδρομή φωτιά στον Πύργο και στη Γαστούνη, σφαγή στο Χλομούτσι, στην Ανδραβίδα, στα Λεχαινά. Τέλη Δεκεμβρίου φθάνει στο Μεσολόγγι και το πολιορκεί σκληρότερα από τον Κιουταχή. Τον Απρίλιο η ηρωική έξοδος. Γυρίζει στον Μοριά, καμένη γης και όλεθρος, Καστράκι Καλαβρύτων, Αγ. Λαύρα, Μέγα Σπήλαιο, Κερπινή, Ανδρίτσαινα, φθάνει στη Μεθώνη. Τον ενδιαφέρει η Μάνη. Στις 29 Μαϊου στέλνει «μπουγιουρντί» στούς Μανιάτες, προσκύνημα, άλλως δέν θα αφήσει «μήτε ίχνος οσπιτίου». Είχε μείνει μόνο η Μάνη, και θέλησε να τελειώσει και με αυτήν. Πίστευε πως η κατάκτηση αυτού του άγριου τόπου, που ο πληθυσμός μετριέται με τουφέκια, και που, επί τόσους αιώνες άπαρτος έμεινε, θα ήταν η ολοκλήρωση τής εκστρατείας του. Βιάζεται να τον υποτάξει. Τον είχαν μεθύσει, οι τόσες επιτυχίες του. Γι΄ αυτό τις απαρίθμησα, για να φανεί ποίον αντίπαλον ευτέλισε, μία μικρή γη Μάνη. Οι Μανιάτες έδωσαν το δικό τους «Μολών Λαβέ», απαντούν πως τον περιμένουν «με όσες δυνάμεις θελήσει». Ο Ιμπραήμ οργίζεται, και ξεκινάει να κάψει τα «οσπίτια», και να σφάξει, κάμνοντας περίπατο, όπως νόμιζε. Δύο φορές προσπάθησε, μία από την δυτική κλιτύ του Ταϋγέτου, και μία από την, ανατολική. Απέτυχε και στις δύο.
(Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σημειώσω, πως στο τεράστιο έφιππο άγαλμα του Ιμπραήμ, που είδα στο προαύλιο τού Πολεμικού μουσείου του Καϊρου, είναι καταγραμμένες όλες οι νίκες του, και το Μεσολόγγι. Πουθενά όμως, ο Αλμυρός, ο Διρός, ο Πολυάραβος).
Η 1η εκστρατεία, 21 έως 24 Ιουνίου 1826 στον άξονα «Αλμυρός-Διρός», ξεκίνησε με έναν υπερόπτη Ιμπραήμ, μεθυσμένο από τη δόξα του. Στις 21 Ιουνίου, οι Μανιάτες ταμπουρώνονται στη «Βέργα», περίπου 3.000, μαζί και Μεσσήνιοι, με αρχηγούς, τον Αναστάση Μαυρομιχάλη, τον Κατσάκο, τον Κουμουνδουράκη, τον Τρουπάκη, τον Γρηγοράκη, τον Πιερράκο και άλλους. Ο Ιμπραήμ με παραπλάνηση προσπαθεί να αποτρέψει την οχύρωση, ο στόλος βομβαρδίζει τα παράλια από Τραχήλα μέχρι Κιτριές. Αποτυγχάνει. Την επομένη στέλνει τον Κεχαγιά με 7 χιλ. πεζούς και ιππείς να σαρώσει την βέργα. Πίσω όμως από την βέργα στέκονταν τα χαλύβδινα τείχη της Μάνης. Δέκα γιουρούσια, δέκα ώρες, μέχρι αργά το απόγευμα. Τότε, ένα τμήμα από τα Σκυφιάνικα με προώθηση ερπυσμού βρίσκεται στα νώτα των αιγυπτίων και προκαλεί πανικό και φυγή, οι αιγύπτιοι έχασαν πάνω από τρακόσους, ούτε 10 οι Μανιάτες. Με την βοήθεια Γάλλων αξιωματικών ο Ιμπραήμ καταστρώνει σχέδιο μεγαλοφυές Ναπολεόντειας σύλληψης, κατά το αξίωμα τής Πολεμικής Τέχνης, «εκ του ισχυρού προς το ασθενές», ήτοι, πρώτον, απόβαση στον Διρό με διττό στόχο την κατάληψη τής ευάλωτης πλέον Μέσα Μάνης, της οποίας το αξιόμαχο δυναμικό είναι συγκεντρωμένο στην Βέργα, και την εξασθένηση τής Βέργας από φόβο γιά τις οικογένειες τους. Και δεύτερον, εγκλωβισμός τής Βέργας σε θανάσιμη τανάλια με μετωπική επικέντρωση δυνάμεων εμβολισμού διάνοιξης ρήγματος στο χαμηλό τμήμα, και με εκ των νώτων προσβολή τών αμυνομένων από αποβατικό άγημα όπισθεν των γραμμών.
Στις 23 Ιουνίου, με μία συνδυασμένη επιχείρηση, χτυπούσαν την Βέργα, και αποβιβάζονταν στον Διρό.
Στη Βέργα γρήγορα ανασχηματίσθηκαν, απώθησαν και καταδίωξαν τον εχθρό μέχρι την Αγία Σιών. Ένα τελευταίο γιουρούσι την επομένη κατά της Βέργας ξεψύχησε πριν καλά γεννηθεί, γλίτωσαν μάλιστα την ολοκληρωτική σφαγή από νυκτερινή επιδρομή στο στρατόπεδο τους, που οι Μανιάτες σχεδίαζαν,.. κάτι υποψιάστηκαν και έφυγαν πίσω από τον Νέδα. Η Βέργα δικαιούται μία θέση, στον πα-γκόσμιο κατάλογο σημαντικών μαχών. Ως Στρατηγικός Ελιγμός επιλογής τού πεδίου της μάχης, που οι Μανιάτες, ανά-γκασαν τον εχθρό να αποδεχθεί, και ως τακτική μάχης, με την εύ-καμπτη δομή τού σχεδίου, στην εκ δεξιού υπερκέ-ραση, και στην, άμ-εση ενίσχυση τού αριστερού, η οποία ανέ-στρεψε τον αιφνιδιασμό της εχθρικής επίθεσης, σε άντεπιθετική καταδίωξη.
Στον Διρό βρισκόταν η γρανιτένια ψυχή της Μανιάτισσας με το δρεπάνι της και με τις τρομερές κραυγές της, αλλά και το κουράγιο των γερόντων και των ιερέων. Ξημερώματα αποβιβάστηκαν περίπου 1500. Οι ιερείς σήμαναν τις καμπάνες, μαζεύτηκαν κάπου 600 με ό,τι εύρισκαν για όπλο. Στα απόκρημνα άκρα οι άνδρες, κυρίως γέροντες, στο κέντρο οι γυναίκες. Πρώτες όρμησαν χτυπώντας εκ του συστάδην με τα αγχέμαχα δρεπάνια τους, με τόση ορμή, με τέτοιες κραυγές, στις οποίες σεκόντο έκαναν οι γέροντες, που οι αιγύπτιοι κάτω από πρωτόγνωρη κατάσταση, αλλόφρονες και πλήρως αιφνιδιασμένοι, τρέπονται σε φυγή ποδοπατούντες & ποδοπατούμενοι. Οι γέροντες κλείστηκαν σε πύργους. Στην Αρεόπολη από τον πύργο Πικουλάκη χτύπησαν με πυροβόλο, έκαμαν και έξοδο, φοβήθηκαν οι αιγύπτιοι και υποχώρησαν. Υποχώρησε και το ασκέρι προς Χαριά και Πύργο υπό τα συνεχή πυρά από τους πύργους, τούς καταδίωξαν, άνδρες, γυναίκες, ακόμη και παιδιά, με τους ιερείς επικεφαλής, τούς προκάλεσαν μεγάλες απώλειες. Ο Ιμπραήμ λυσσά, ξαναδοκιμάζει την επομένη, γιά κακή του όμως τύχη έρχονται 300 με τον Γιώργη Μαυρομιχάλη , που πήγαιναν στον Αλμυρό και ανέστρεψαν πορεία. Η σφαγή πήρε τρομερές διαστάσεις, πάνω από τους μισούς χάθηκαν. Οι γυναίκες άνδρες γεγόνασιν. Η Πανώρια Βοζίκη, με το δρεπάνι της θέρισε τα κεφάλια δύο τούρκων, που είχαν συλλάβει τον γέρο πατέρα της. Αλλά και μία άλλη που ρίχθηκε στη θάλασσα και έσυρε έξω τον αιγύπτιο που πήγαινε να τις ξεφύγει, σκοτώνοντάς τον για το κακό που έπαθε, από το κάψιμο των σπαρτών.
Ο Ιμπραήμ ντροπιασμένος πηγαίνει στην Τρίπολη. Προσωρινή είπε ήταν η αποτυχία. Ετοιμάζεται να ξανάρθει. Τέλη Ιουλίου ξεκινά από την Τρίπολη με τρεις φάλαγγες, περνά από την Κυνουρία, κατέρχεται τον Πάρνωνα, λεηλασίες, σφαγές, καταστροφές, τίποτα όρθιο. Άγ. Πέτρος, Καστρί, Άγιαννης, Μελιγγού, Άστρος, Πραστός, Κρεμαστή, Βρονταμάς. Η Κρεμαστή πολιορκήθηκε τρεις μέρες, χωρίς νερό, χωρίς τροφή, οι περισσότεροι προτίμησαν τον γκρεμό. Όμως στον Βασαρά λαχτάρισαν από τους Νικηταρά-Πλαπούτα-Γενναίο Κολοκοτρώνη, εγκατέλειψαν μάλιστα 300 αιχμαλώτους και 1.200 γιδοπρόβατα. Μέσα Αυγούστου μαζεύονται στον Μυστρά. Ο Ιμπραήμ δεν χασομερά στο Κάστρο του Μυστρά, το αφήνει, δεν το καίει, τον καίει η Μάνη. Ένας μικρός πύργος στο Μεχμέτμπεη (στα Χανια της Τάραψας) τον παρενοχλεί, ορμά, οι τριάντα κι’ ο παπάς που ήταν μέσα του αντιβγήκαν επί μέρες, τινάζει τον πύργο με λαγούμι, με τα σπαθιά τους άνοιξαν δρόμο, τρείς… τους πήρε μαζί του ο πύργος.
Στις 21 Αυγ. 1826 αρχίζει η δεύτερη εκστρατεία κατά της Μάνης, στον άξονα «Μυστράς-Πολυάραβος», και πεθαίνει (τόσο αυτή, όσο και κάθε σκέψη επανόδου), στις 28 Αυγ. Ανεβαίνει τα Μπαρδουνοχώρια, στην Αναβρυτή, από το διάσελο στην Κακιά Σκάλα, στη ράχη τού Ταϋγετου, ατενίζει τον κακοτράχαλο μισητό τόπο της Μάνης. Αρχίζει να κατηφορίζει στα εξωχώρια, ήθελε μέσω Καρδαμύλης να αιφνιδιάσει τους Μανιάτες από δυτικά. Συναντά ισχυρή αντίσταση, ανακόπτεται, οπισθοχωρεί, στο Σορό και στην Κακιά Σκάλα το τελικό χτύπημα, τον αναγκάζουν να αναστρέψει πορεία. Ίσως και να θυμήθηκε το πάθημα Τουρκαλβανών στην Ανδρούβιστα περίπου πριν ένα αιώνα, για το οποίο ο Νηφάκος με κάποια δικαιολογημένη υπερβολή λέει «ο ένας κόβει εκατό, οι εκατό χιλίους, και τους ανεμοσκόρπισαν, τους έκαμαν αθλίους». Οι Γάλλοι σύμβουλοί του, ιδίως ο συν/ρχης Σελβ, που τούρκεψε κι΄ έγινε Σαλιμάνμπεης, ίσως τού μίλησαν για τον Αννίβα και τον Ναπολέοντα που διέβησαν τα Λευκά Όρη, κι’ ήθελε κι’ ο ίδιος να αιφνιδιάσει τους Μανιάτες διελαύνοντας τον Ταϋγετο. Τρομάρα του. Επιστρέφει στο Μεχμέτμπεη και με δύο φάλαγγες ακολουθεί την ανατολική κλιτύ του Ταϋγέτου. Η μία φάλαγγα προελαύνει προς Μέσα Μάνη, περνά τον Πασαβά, στην διάβαση «Μανιάκοβα-Λαγκάδα» περίμεναν 300 με τον Κοσονάκο και τον Γιώργη Μαυρομιχάλη, καταφθάνει κι’ ο Κατσάκος μ’ άλλους τόσους και χτυπά απ’ τα νώτα, οι αιγύπτιοι πανικοβάλλονται, τρέπονται προς Πασαβά-Γύθειο. Η δεύτερη φάλαγγα με τον ίδιο τον Ιμπραήμ, αφού λαφυρολόγησε την περιοχή Κροκεές-Έλος, φθάνει στο Γύθειο και αρχίζει να ανηφορίζει την ορεινή διαδρομή τού Μαλευρίου, Αρχοντικό, Άγ. Νικόλαος, Πολυάραβος, κι’ από εκεί Κρυονέρι, Οίτυλο, Κελεφά, Αρεόπολη. Η Μάνη ολόκληρη στα πόδια του. Χρειάζεται οδηγό, βρίσκει κάποιον, μία νέα Ανόπαια οδός. Στέλνει μαζί του 6 χιλ. ως εμπροσθοφυλακή. Στην Δεσφίνα σκόνταψε. Ο πύργος του Θόδωρου Σταθάκου έκλεινε το δρόμο, ζούσε εκεί με τη γυναίκα του, τα δυό του παιδιά και έναν υπηρέτη, την ημέρα εκείνη βρίσκονταν και μερικοί συγγενείς. Ο οδηγός συγγένευε μαζί του και προσπάθησε να διαπραγματευθεί, ο Θόδωρος προσποιείται πως δέχεται, ο οδηγός πλησιάζει με δύο αιγύπτιους, τους σκότωσαν με μπαταριές. Αμύνθηκαν στον πύργο ηρωικά επί ώρες, τον χτύπησαν όμως με πυροβόλο και τον πυρπόλησαν.
Θεόδ. και Κυρ. Σταθάκος - Δημ. Πουλάκος - Γεώργ. Ψευτολάκος – Ευστάθ. Κυριάκος - Γυναικόπαιδα.
Η Πατρίδα υποκλίνεται-Πρέπει.
Η καθυστέρηση έδωσε χρόνο να προστρέξουν ενισχύσεις, Ηλίας Τσαλαφατίνος, Παναγ.-Γιώργ.-Νίκος Γιατράκος, Γιώργης και Κων/νος Μαυρομιχάλης, Ηλίας Κατσάκος, μαζεύονται πάνω από χίλιοι άνδρες και γυναίκες, ταμπουρώνονται στον Προφήτη Ηλία, στην είσοδο τής στενωπού Δερβένι-Φούρκα, στο Σταβροπυργάκι. Πλησιάζει ένα τμήμα ανιχνευτών, σε απόσταση βολής το καλωσορίζουν, δύο γλύτωσαν, τα μαντάτα στον διοικητή τους Χουνσήμπεη. Αυτός διατάσσει μαζική επίθεση «εφ’ όπλου λόγχην», όμως, μετά τις εύστοχες μπαταριές που δέχτηκαν, την επίθεση την έκαμαν με όπισθεν. Ανασυντάσσονται, νέα επίθεση, νέα απόκρουση. Ο Χουνσήμπεης φοβάται την οργή τού Ιμπραήμ, είχε φθάσει μεσημέρι, τρίτη έφοδος, πάση δυνάμει τώρα, μάχη σώμα με σώμα. Δεν άντεξαν οι αιγύπτιοι, σκόρπισαν κυνηγημένοι. Ο Ιμπραήμ ρίχνει στην μάχη κι΄ άλλες μονάδες. Εφαρμόζει τον γνωστό Ναπολεόντειο ελιγμό: «κατά μέτωπον απασχόληση, και έκ του πλευρού υπερκέραση», ένα συγκρότημα πεζικού θα απασχολήσει τους Μανιάτες μετωπικά σε επίθεση παραπλάνησης, την ώρα που ένα άλλο συγκρότημα πεζικού και πυροβολικού θα εκτελέσει υπερκέραση εκ του δεξιού προς Κουρκουτσίλι, με στόχο την κατάληψη του υψώματος 1037. Ένα τρίτο συγκρότημα εφεδρεία. Ο ελιγμός του Άουστερλιτς…. Μόνο που ο Ιμπραήμ δεν ήταν Ναπολέων. Τα πυροβόλα άργησαν να μετακινηθούν, πήγαν στη θέση τους στις 7 το απόγευμα. Η επίθεση ξεφούσκωσε, το σχέδιο απέτυχε. Η νύχτα διέκοψε τη μάχη. Οι Μανιάτες χωρίς να έχουν επιτελικά πτυχία και στρατιωτικούς συμβούλους (ήταν οι ίδιοι) προέβησαν σε τακτικό ελιγμό υποχώρησης σε ευνοϊκότερη θέση άμυνας, πήγαν νυχτιάτικα και με πάσαν μυστικότητα στην Λάκκα Στεφανάκου, στην έξοδο τής στενωπού Δερβένι-Φούρκα. Στις 4 το πρωί οι αιγύπτιοι δεν είχαν αντιληφθεί ακόμη πως οι Μανιάτες έλειπαν, επιτέθηκαν στους βράχους, σαν τον Δον Κιχώτη στους ανεμόμυλους. Ο Ιμπραήμ διατάσσει το μικτό συγκρότημα πεζικού-πυροβολικού να εκβιάσει τη στενωπό και να καταλάβει το χωριό Πολυάραβος. Η εμπροσθοφυλακή αποδεκατίσθηκε. Οκτώ το πρωί. Ο Οσμάνμπέης ξανά στην επίθεση με όλη τη δύναμη και με υποστήριξη πυροβολικού. Οι οβίδες δεν εύρισκαν τους Μανιάτες, μόνο κρότο έκαναν, οι Μανιάτες τους χλεύαζαν, και τους προκάλεσαν βαριές απώλειες, τους ανάγκασαν σε υποχώρηση. Αναλαμβάνει την άμεση διοίκηση ο ίδιος ο Ιμπραήμ. Εντοπίζει το μονοπάτι Στενοδιάβατα που οδηγούσε στη Λάκκα Στεφανάκου στο αριστερό πλευρό των αμυνομένων. Το μεσημέρι εξαπολύει μετωπική επίθεση παραπλάνησης στο Δερβένι-Φούρκα, και στέλνει τον Χουνσήμπέη στα Στενοδιάβατα. Είναι πρόδηλο πως τα σχέδια μάχης ήταν Γαλλικής-Ναπολεόντειας φιλοσοφίας, αν δεν είχε Μανιάτες απέναντι του, οι επιτυχίες του θα συνεχίζονταν. Ο ελιγμός απέτυχε, η πορεία στα Στενοδιάβατα βράδυνε και έγινε αντιληπτή από τους Μανιάτες, νύχτωσε. Δεύτερη τακτική υποχώρηση, και οχύρωση των Μανιατών στο χωριό Πολυάραβος, κάτω από τον επιβλητικό όγκο Ζίζιαλι με 1469 μέτρα ύψος. Ήλθαν ενισχύσεις, έγιναν όλοι 2.000. Το ηθικόν τους ακμαιότατον. Οι αιγύπτιοι καταπονημένοι, αποθαρρημένοι, διψασμένοι. Ο Ιμπραήμ ήθελε όμως τη Μάνη, χωρίς αυτήν η Επανάσταση ζούσε,… το έργο του χαμένο.
Τελευταία μάχη, 28 Αυγούστου. Μετωπική επίθεση ο κύριος όγκος του στρατού,.. κομάντος από την ανατολική κλιτύ τής Ζίζιαλι προς Άγιο Βλάση και αιφνιδιασμός τού αριστερού των αμυνομένων. Ένα ακόμη σχέδιο αξιοσημείωτο. Οκτώ το πρωί εκδηλώθηκε η επίθεση, με πολύ αργό ρυθμό, στις 11 βρίσκονταν σε απόσταση βολής. Η μάχη γρήγορα άρχισε να κλείνει υπέρ των Μανιατών. Ο Ιμπραήμ παροτρύνει, απειλεί, ενεργοποιεί τις εφεδρείες του, στις 2 μετά το μεσημέρι κάτι είχαν καταφέρει. Οι Μανιάτες αποφάσισαν να δώσουν τέλος. Μετά από ομοβροντίες πυκνών πυρών που ανέκοψαν την προώθηση, σαν αετοί αντεπιτέθηκαν, «η Παναγιά μαζί μας», και έτρεψαν σε φυγή τον εχθρό, τον καταδίωξαν μέχρι τον Προφήτη Ηλία. Οι κομάντος, (ο Αλλάχ να τους κάμει κομάντος), το έβαλαν στα πόδια πανικόβλητοι.
Ελένη Αναειπόνυφη, μιά ηρωίδα, ανηφόριζε με δυσκολία την πλαγιά, έχοντας αγκαλιά τα δυό μωρά της, η ζώνη της μισολυμένη, ένας αιγύπτιος την τράβηξε. Η Ελένη είχε δέσει τις οικονομίες της εκεί, απόθεσε στο έδαφος τα δυό παιδιά και άρπαξε τον κόμπο. Πιο δυνατός την τράβηξε στην κατηφόρα ο αιγύπτιος. Αφήνει τότε εκείνη απότομα το άκρο, κι’ ανάσκελα ο αράπης, πριν καταλάβει τί συνέβη, την ξιφολόγχη του η Ελένη κάρφωσε στο στήθος του.
Ο Ιμπραήμ προσπαθεί για νέο γιουρούσι, μιλάει για τις νίκες του, Μεσολόγγι, Μανιάκι, Τρίπολη, αρνούνται, απαντούν πως θα χαθούν όλοι. Οι τρομεροί πολεμιστές - γιά τους μή Μανιάτες φυσικά - επιδόθηκαν σε αγωνιώδη φυγή επιβίωσης, οι δυστυχόμοιροι που βρήκαν στο δρόμο τους Μανιάτες. Πάνω από 1100 οι νεκροί τους. Εικοσιοκτώ από ‘δώ. Η τρίτη ταπείνωση τού Ιμπραήμ, από τους Μανιάτες. Πάλι ντροπιασμένος. Πριν πάει στην Τρίπολη ήθελε να μετριάσει την ντροπή του με κάποια νίκη, στη Μονεμβάσια τιμωρεί τους Έλληνες που εκπόρθησαν το κάστρο.
Η Μάνη ευτέλισε το γόητρο που είχε αποκτήσει ο Ιμπραήμ, εκείνο τού «στρατηλάτη». Ήταν ένας καλός στρατηγός, μία ισχυρή φυσιογνωμία, όμως δεν μέτρησε όσο έπρεπε σωστά τους Μανιάτες. Δεν τον δίδαξε η καταστροφή του Αλή Βούμικου το 1481 στα υψώματα του Οιτύλου. Ούτε του Σερασκέρη της Πελοποννήσου Ισμαήλ πασά το 1686 στο Κάστρο της Κελεφάς. Ούτε του Χατζή Οσμάν με Τουρκαλβανούς το 1770, όταν προσπάθησε να εισέλθει στη Μάνη από τις ίδιες διαδρομές και μαζί με τα 2/3 του στρατού του έχασε και ο ίδιος τη ζωή του, πληρώνοντας για τη σφαγή των 70 Μανιατών στον πύργο των Καλκάνηδων στο Σκουτάρι, καθώς και για την κατακρεούργηση τριών γερόντων πρεσβευτών. Όταν τα ιερά και τα όσια κινδυνεύουν, το μεγαλείο τής ψυχής γιγαντώνεται, και μαζί του γιγαντώνεται η δύναμη και η θέληση.
Μετά τις συνεχόμενες αυτές νίκες αναθαρρεύει όλη η επαναστατημένη Ελλάδα και έχει επιτυχίες. Η επική αυτή τριλογία της Μάνης δικαιούται περίοπτη θέση στην στρατιωτική Ιστορία. Δυστυχώς όμως η πρωτεργάτις και στήριγμα της Επανάστασης -τουλάχιστον στη στεριά - υπέστη και υφίσταται άδικη μεταχείριση. Η αξιοσύνη προκαλεί φθόνο.
Τον Φεβρουάριο 1830, οι μεγάλες Δυνάμεις ανακηρύσσουν την Ελλάδα ανεξάρτητο κράτος, ύστερα από 1976 χρόνια υπό το καθεστώς τριών διαδοχικών αυτοκρατοριών, την ήπια Ρωμαϊκή και Βυζαντινή επικυριαρχία, και την επαχθή Οθωμανική καταπίεση 377 χρόνων Τουρκικού ζυγού, πλην Μάνης. Το έθνος όμως των Ελλήνων, ποτέ δεν έπαψε να υπάρχει. Παρά τα λάθη του, διατρέχει τούς αιώνες και ανθίσταται. Υπερήφανο για το παρελθόν του, μορφώνοντας το, προς κρίση από την Ιστορία, παρόν του, και χαράσσοντας το μέλλον του. Μαζί όμως με την υπερηφάνεια που εκδηλώνομε στις επετείους, ας προτρέπομε τους εαυτούς μας και γιά αυτοκριτική. Η ψυχή μας είναι Ελληνική. Και ως τηλαυγής φάρος, το Ελληνικό διαχρονικό ιδεώδες, να μας φωτίζει όπου κι’ αν βρεθούμε ενταγμένοι, συνεχίζοντας την ιστορική μας πορεία στα πλαίσια των εκάστοτε διαμορφούμενων συγκυριών, έχοντες όμως πάντα κατά νουν, ότι, αν υστερήσομε Εκείνων, των οποίων το όνομα, το πνεύμα, και τους άθλους επικαλούμεθα, δύσκολα θα δυνηθούμε να αντικρούσομε τους ελλοχεύοντες πολλούς ζηλωτές, στην προσπάθεια τους να μας χαρακτηρίσουν ως αχθοφόρους τού ονόματος τών μεγάλων μας προπατόρων.
Και εμείς, οι απόγονοι αυτών των ηρώων, του Αλμυρού, του Διρού, του Πολυάραβου, επιγνώμονες τών θυσιών τους, των άθλων και των επιτευγμάτων τους, και έμπλεοι συναισθημάτων δίκαιης έπαρσης, με σεβασμό να συνειδητοποιούμε την κληρονομιά που μας άφησαν, και να πορευόμαστε όπως Εκείνοι, από το Πάνθεον των εκλεκτών όπου βρίσκονται, να μας βλέπουν θα ήθελαν, ως άξιους τους, και καλύτερους, «άμες δε γ’ εσόμεθα πολλώ κάρρονες».
Υπερήφανα ας αναφωνήσομε, «Ζήτω το Έπος του ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΥ», «Ζήτω η ΜΑΝΗ».
Αχιλ. Σ. Ξανθουλέας
Αξ/κός ε.α – Πολιτ. Μηχανικός – τ. Τομεάρχης ΔΕΗ